Ôn tập Tiếng Việt Lớp 9

Nội dung text: Ôn tập Tiếng Việt Lớp 9

1. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 PHẦN I: TIẾNG VIỆT Chuyên đề 1: Từ vựng. Tiết 1: Tõ xÐt vÒ cÊu t¹o A.TÓM TẮT KI ẾN THỨC CƠ BẢN 1. Từ đơn: Là từ chỉ có một tiếng. VD: Nhà, cây, trời, đất, đi, chạy 2. Từ phức: Là từ do hai hoặc nhiều tiếng tạo nên. VD: Quần áo, chăn màn, trầm bổng, câu lạc bộ, bâng khuâng Từ phức có 2 loại: * Từ ghép: Gồm những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có quan hệ với nhau về nghĩa. - Tác dụng: Dùng để định danh sự vật, hiện tượng hoặc dùng để nêu các đặc điểm, tính chất, trạng thái của sự vật. * Từ láy: Gồm những từ phức có quan hệ láy âm giữa các tiếng. - Vai trò: Tạo nên những từ tượng thanh, tượng hình trong miêu tả thơ ca có tác dụng gợi hình gợi cảm. B. CÁC DẠNG BÀI TẬP 1. Dạng bài tập 1 điểm: Đề 1: Trong những từ sau, từ nào là từ ghép, từ nào là từ láy? Ngặt nghèo, nho nhỏ, giam giữ, gật gù, bó buộc, tươi tốt, lạnh lùng, bọt bèo, xa xôi, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn, lấp lánh. Gợi ý: * Từ ghép: Ngặt nghèo, giam giữ, bó buộc, tươi tốt, bọt bèo, cỏ cây, đưa đón, nhường nhịn, rơi rụng, mong muốn. * Từ láy: nho nhỏ, gật gù, lạnh lùng, xa xôi, lấp lánh. Đề 2: Trong các từ láy sau đây, từ láy nào có sự “giảm nghĩa” và từ láy nào có sự “tăng nghĩa” so với nghĩa của yếu tố gốc? trăng trắng, sạch sành sanh, đèm đẹp, sát sàn sạt, nho nhỏ, lành lạnh, nhấp nhô, xôm xốp. Gợi ý: * Những từ láy có sự “ giảm nghĩa”: trăng trắng, đèm đẹp, nho nhỏ, lành lạnh, xôm xốp. * Những từ láy có sự “ tăng nghĩa”: sạch sành sanh, sát sàn sạt, nhấp nhô, 2. Dạng bài tập 2 điểm: Đề 1. Đặt câu với mỗi từ: nhỏ nhắn, nhẹ nhàng, nhẹ nhõm, nhỏ nhẻ. Gợi ý: - Bạn Hoa tr«ng thËt nhá nh¾n, dÔ th•¬ng. - Bµ mÑ nhÑ nhµng khuyªn b¶o con.
2. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Lµm xong c«ng viÖc, nã thë phµo nhÑ nhâm nh• trót ®•îc g¸nh nÆng - B¹n Hoa ¨n nãi thËt nhá nhÎ. 3. Dạng đề 3 điểm: Cho các từ sau: lộp bộp, róc rách, lênh khênh, thánh thót, khệnh khạng, ào ạt, chiếm chệ, đồ sộ, lao xao, um tùm, ngoằn ngoèo, rì rầm, nghêng ngang, nhấp nhô, chan chát, gập ghềnh, loắt choắt, vèo vèo, khùng khục, hổn hển. Em hãy xếp các từ trên vào 2 cột tương ứng trong bảng sau: Từ tượng thanh Từ tượng hình - Lộp bộp, róc rách, thánh thót, ào ào, - Lênh khênh, khệnh khạng, chếm chệ, lao xao, rì rầm, chan chát, vèo vèo, đồ sộ, um tùm, ngoằn ngoèo, nghêng khùng khục, hổn hển ngang, nhấp nhô, gập ghềnh, loắt choắt. C. BÀI TẬP VỀ NHÀ 1. Dạng bài tập 2 điểm: Đề 1: a, Gạch chân các từ tượng hình trong đoạn thơ sau: “Chú bé loắt choắt Cái sắc xinh xinh Cái chân thoăn thoắt Cái đầu nghêng nghêng” (Tố Hữu, Lượm) b, Cho biết tác dụng của các từ tượng hình trong đoạn thơ? *Gợi ý: a, Các từ tượng hình trong đoạn thơ: - loắt choắt, thoăn thoắt, nghêng nghêng b, Các từ tượng hình ( loắt choắt, thoăn thoắt, nghêng nghêng) đã góp phần khắc hoạ một cách cụ thể và sinh động hình ảnh Lượm một chú bé liên lạc, gan dạ, dũng cảm. Đề 2: Viết một đoạn văn ngắn (4- 5 dòng ) trong đó có sử dụng: từ đơn, từ phức. Gợi ý : - Học sinh viết được một đoạn văn ngắn có sử dụng: từ đơn, từ phức ( Tùy sự sáng tạo của học sinh). - Có nội dung, thể hiện một ý nghĩa, câu cú rõ ràng, trình bày khoa học. - Gạch chân những từ: từ đơn, từ phức, đã sử dụng trong đoạn văn.
3. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 Tiết 2: Tõ xÐt vÒ nguån gèc A. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Tõ m•în: Lµ nh÷ng tõ vay m•în cña tiÕng n•íc ngoµi ®Ó biÓu thÞ nh÷ng sù vËt, hiÖn t•îng, ®Æc ®iÓm mµ tiÕng ViÖt ch•a cã tõ thÝch hîp ®Ó biÓu thÞ. *VÝ dô: Cöu Long, du kÝch, hi sinh 2.Từ ngữ địa phương: Từ ngữ địa phương là từ ngữ chỉ được sử dụng ở 1 hoặc 1 số địa phương nhất định. * Ví dụ: “ Rứa là hết chiều ni em đi mãi Còn mong chi ngày trở lại Phước ơi!” ( Tố Hữu - Đi đi em) - 3 từ trên (rứa, ni, chi) chỉ được sử dụng ở miền Trung. *Mét sè từ địa phương khác: VÝ dô C¸c vïng miÒn Từ địa phương Từ toàn dân Bắc Bộ biu điện bưu điện Nam Bộ dề, dui về, vui Nam Trung Bộ béng bánh Thừa Thiên HuÕ té ngã 3. Biệt ngữ xã hội: - Biệt ngữ xã hội lµ nh÷ng tõ ng÷ chỉ được dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định. * Ví dụ: - Ch¸n qu¸, h«m nay m×nh ph¶i nhËn con ngçng cho bµi kiÓm tra to¸n. - Tróng tñ, h¾n nghiÔm nhiªn ®¹t ®iÓm cao nhÊt líp. + Ngỗng: điểm 2 + trúng tủ: đúng vào bài mình đã chuẩn bị tốt ( Được dùng trong tầng lớp học sinh, sinh viên ) *Sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội: - ViÖc sö dông từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội phải phù hợp với tình huống giao tiếp . - Trong thơ văn, tác giả có thể sử dụng một số từ ngữ thuộc 2 lớp từ này để tô đậm màu sắc địa phương, màu sắc tầng lớp xã hội của ngôn ngữ, tính cách nhân vật. - Muốn tránh lạm dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội cần tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tương đương để sử dụng khi cần thiết. B. CÁC d¹ng bµi tËp
4. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 1. Dạng bài tập 1 điểm: Đề 1: Tìm một số từ ngữ địa phương nơi em ở hoặc ở vùng khác mà em biết. Nêu từ ngữ toàn dân tương ứng? Gợi ý Trái - quả Chén - bát Mè - vừng Thơm - dứa Đề 2: Hãy chỉ ra các từ địa phương trong các câu thơ sau: a, Con ra tiền tuyến xa xôi Yêu bầm yêu nước, cả đôi mẹ hiền b, Bác kêu con đến bên bàn, Bác ngồi bác viết nhà sàn đơn sơ. Gợi ý Các từ ngữ địa phương: a, bầm b, kêu 2. Dạng bài tập 2 điểm: Sưu tầm một số câu ca dao, hò và vè có sử dụng từ ngữ địa phương? Gợi ý: + Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mªnh m«ng b¸t ng¸t, Đứng bên tª đồng ngó bên ni đồng b¸t ng¸t mªnh m«ng. + Đường vô xứ Huế quanh quanh, Non xanh n•íc biÕc nh• tranh ho¹ ®å. + Tóc đến lưng vừa chừng em bối §ể chi dài, bối rối dạ anh + Dầu mà cha mẹ không dung Đèn chai nhỏ nhựa, em cùng lăn vô. + Tay mang khăn gói sang sông Mẹ kêu khốn tới, thương chồng khốn lui. + Rứa là hết chiều ni em đi mãi Còn mong chi ngày trở lại Phước ơi. C.BÀI TẬP VỀ NHÀ: 1. Dạng bài tập 1 điểm: Hãy tìm trong ca dao, tục ngữ, thơ hay truyện ngắn có sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội? Gợi ý: Ví dụ một số bài thơ của nhà thơ Tố Hữu. Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng 2. Dạng bài tập 2 điểm: Em hãy viết một đoạn văn kho¶ng 5 câu có sử dụng từ ngữ địa phương ? Gợi ý: (Viết theo suy nghĩ, tù chän chñ ®Ò, đoạn văn phải có sử dụng từ ngữ địa phương)
5. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 Tõ xÐt vÒ nghÜa vµ hiÖn t•îng chuyÓn nghÜa cña tõ A. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN: 1. NghÜa cña tõ: Lµ néi dung mµ tõ biÓu thÞ. VÝ dô: Bµn, ghÕ, s¸ch 2. Tõ nhiÒu nghÜa: Lµ tõ mang s¾c th¸i ý nghÜa kh¸c nhau do hiÖn t•îng chuyÓn nghÜa. VÝ dô: 3. HiÖn t•îng chuyÓn nghÜa cña tõ: a. C¸c tõ xÐt vÒ nghÜa: Tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa, tõ ®ång ©m. * Tõ ®ång nghÜa: lµ nh÷ng tõ cïng n»m trong mét tr•êng nghÜa vµ ý nghÜa gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau. VD: xinh- ®Ñp, ¨n- x¬i - Tõ ®ång nghÜa cã thÓ chia thµnh hai lo¹i chÝnh: + Tõ ®ång nghÜa hoµn toµn VD: qu¶- tr¸i, mÑ- m¸ + §ång nghÜa kh«ng hoµn toµn: VD: khuÊt nói- qua ®êi, chÕt- hi sinh * Tõ tr¸i nghÜa: Lµ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i ng•îc nhau VD: cao- thÊp, bÐo- gÇy, xÊu- tèt * Tõ ®ång ©m: Lµ nh÷ng từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau. VD: - Con ngựa đang đứng bỗng lồng lên. - Mua được con chim, bạn tôi nhốt ngay vào lồng. b, CÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa cña tõ: - NghÜa cña mét tõ ng÷ cã thÓ réng h¬n hoÆc hÑp h¬n nghÜa cña tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ ®•îc coi lµ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã bao hµm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ ®•îc coi lµ cã nghÜa hÑp khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã ®•îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ cã nghÜa réng ®èi víi nh÷ng tõ ng÷ nµy, ®ång thêi cã thÓ cã nghÜa hÑp ®èi víi mét tõ ng÷ kh¸c. VD: §éng vËt: thó, chim, c¸ + Thó: voi, h•¬u + Chim: tu hó, s¸o . + C¸: c¸ r«, c¸ thu c, Tr•êng tõ vùng: Lµ tËp hîp cña nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa. B. CÁC DẠNG Bµi tËp: 1. Dạng bài tập 1 điểm:
6. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 Đề 1: Trong đoạn thơ sau, tác giả đã chuyển các từ in đậm từ trường từ vựng nào sang trường từ vựng nào ? Ruộng rẫy là chiến trường, Cuốc cày là vũ khí, Nhà nông là chiến sĩ, Hậu phương thi đua với tiền phương. (Hồ Chí Minh) *Gợi ý: - Những từ in đậm được chuyển từ trường quân sự sang trường nông nghiệp. Đề 2: Trong hai c©u th¬ sau, tõ hoa trong thÒm hoa, lÖ hoa ®•îc dïng theo nghÜa gèc hay nghÜa chuyÓn? Cã thÓ coi ®©y lµ hiÖn t•îng chuyÓn nghÜa lµm xuÊt hiÖn tõ nhiÒu nghÜa ®•îc kh«ng? V× sao? “Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ, ThÒm hoa mét b­íc lÖ hoa mÊy hµng!” ( NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu). Gợi ý: - Tõ hoa trong thÒm hoa, lÖ hoa ®•îc dïng theo nghÜa chuyÓn. - Tuy nhiªn kh«ng thÓ coi ®©y lµ hiÖn t•îng chuyÓn nghÜa lµm xuÊt hiÖn tõ nhiÒu nghÜa, v× nghÜa chuyÓn nµy cña tõ hoa chØ lµ nghÜa chuyÓn l©m thêi, nã ch•a lµm thay ®æi nghÜa cña tõ, ch•a thÓ ®•a vµo tõ ®iÓn. 2. Dạng bài tập 2 điểm: Đề 1: Đặt tên trường từ vựng cho mỗi dãy sau: a. Lưới, nơm, câu, vó. b. Tủ, giường, hòm, va li, chai, lọ. c. Đá, đạp, giẫm, xéo. d. Buồn, vui, phấn khởi, sợ hãi. *Gợi ý: a. Dụng cụ đánh bắt thuỷ sản. b. Dụng cụ để đựng. c. Hoạt động của chân. d. Trạng thái tâm lí. Đề 2: Các từ in đậm trong đoạn văn sau đây thuộc trường từ vựng nào ? Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) * Gợi ý: Các từ “hoài nghi, khinh miệt, ruồng rẫy, thương yêu, kính mến, rắp tâm” : trường từ vựng “thái độ”
7. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 Đề 3: Khi ng•êi ta ®· ngoµi 70 xu©n th× tuæi t¸c cµng cao, søc khoÎ cµng thÊp. (Hå ChÝ Minh, Di chóc) Cho biÕt dùa trªn c¬ së nµo, tõ xu©n cã thÓ thay thÕ cho tõ tuæi. ViÖc thay tõ trong c©u trªn cã t¸c dông diÔn ®¹t nh• thÕ nµo? Gợi ý: - Dùa trªn c¬ së tõ xu©n lµ tõ chØ mét mïa xu©n trong n¨m, kho¶ng thêi gian t•¬ng øng víi mét tuæi. Cã thÓ coi ®©y lµ tr•êng hîp lÊy bé phËn ®Ó thay thÕ cho toµn thÓ, mét h×nh thøc chuyÓn nghÜa theo ph•¬ng thøc ho¸n dô. - ViÖc thay tõ xu©n trong c©u trªn cã t¸c dông: thÓ hiÖn tinh thÇn l¹c quan cña t¸c gi¶. Ngoµi ra cßn tr¸nh ®•îc viÖc lÆp l¹i tõ tuæi t¸c. 2. Dạng bài tập 3 điểm: X¸c ®Þnh tr•êng tõ vùng vµ ph©n tÝch c¸i hay trong c¸ch dïng tõ ë bµi th¬ sau: ¸o ®á em ®i gi÷a phè ®«ng C©y xanh nh• còng ¸nh theo hång Em ®i löa ch¸y trong bao m¾t Anh ®øng thµnh tro em biÕt kh«ng? ( Vò QuÇn Ph•¬ng, ¸o ®á) Gợi ý: - C¸c tõ (¸o) ®á, (c©y) xanh, (¸nh ) hång, löa, ch¸y, tro t¹o thµnh 2 tr•êng tõ vùng: tr•êng tõ vùng chØ mµu s¾c vµ tr•êng tõ vùng chØ löa vµ nh÷ng sù vËt, hiÖn t•îng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. - Mµu ¸o ®á cña c« g¸i th¾p s¸ng lªn trong ¸nh m¾t chµng trai vµ bao ng•êi kh¸c ngän löa. Ngän löa ®ã lan to¶ trong con ng•êi anh lµm anh say ®¾m, ng©y ngÊt (®Õn møc cã thÓ ch¸y thµnh tro) vµ lan ra c¶ kh«ng gian lµm nã biÕn s¾c ( c©y xanh nh• còng ¸nh theo hång). C. BÀI TẬP VỀ NHÀ: 1. Dạng bài tập 1 điểm: Em h·y t×m 1 sè tõ cã nhiÒu nghÜa? Gợi ý: - M¾t: m¾t na, m¾t døa, m¾t mÝa - Mòi: mòi thuyÒn, mòi kiÕm, mòi Cµ Mau 2. Dạng đề 2 điÓm Xếp các từ mũi, nghe, tai, thính, điếc, thơm, rõ vào đúng trường từ vựng của nó theo bảng sau (một từ có thể xếp cả 2 trường) *Gợi ý: Khứu giác Thính giác Mũi, thơm, điếc, thính Tai, nghe, điếc, rõ, thính
8. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 TiÕt 5+6: MỘT SỐ PHÐp TU TỪ TỪ VỰNG (So sánh, ẩn dụ, nhân hoá, hoán dụ, điệp ngữ, chơi chữ, nói quá, nói giảm - nói tránh.) A. TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. So sánh: - Là đối chiếu sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng làm tăng sức gợi hình, gơi cảm cho sự diễn đạt. * Cấu tạo của phép so sánh So sánh 4 yếu tố: - Vế A : Đối tượng (sự vật) được so sánh. - Bộ phận hay đặc điểm so sánh (phương diện so sánh). - Từ so sánh. - Vế B : Sự vật làm chuẩn so sánh. Ta có sơ đồ sau : Yếu tố 1 Yếu tố 2 Yếu tố 3 Yếu tố 4 Vế A Vế B (Sự vật được Phương diện Từ so sánh (Sự vật dùng để làm so sánh) so sánh chuẩn so sánh) Mặt trời xuống biển như hòn lửa Trẻ em như búp trên cành + Trong 4 yếu tố trên đây yếu tố (1) và yếu tố (4) phải có mặt + Yếu tố (2) và (3) có thể vắng mặt. Khi yếu tố (2) vắng mặt người ta gọi là so sánh chìm vì phương diện so sánh (còn gọi là mặt so sánh) không lộ ra do đó sự liên tưởng rộng rãi hơn, kích thích trí tuệ và tình cảm người đọc nhiều hơn. * Các kiểu so sánh a. So sánh ngang bằng b. So sánh hơn kém * Tác dụng của so sánh + So sánh tạo ra những hình ảnh cụ thể sinh động. Phần lớn các phép so sánh đều lấy cái cụ thể so sánh với cái không cụ thể hoặc kém cụ thể hơn, giúp mọi người hình dung được sự vật, sự việc cần nói tới và cần miêu tả. 2. Ẩn dụ: - Ẩn dụ là cách gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện khác có nét tương đồng quen thuộc nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.” Mặt trời thứ hai là hình ảnh ẩn dụ vì : lấy tên mặt trời gọi Bác. Mặt trời Bác có sự tương đồng về công lao giá trị. * Các kiểu ẩn dụ + Ẩn dụ hình tượng là cách gọi sự vật A bằng sự vật B.
9. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 + Ẩn dụ cách thức là cách gọi hiện tượng A bằng hiện tượng B. + Ẩn dụ phẩm chất là cách lấy phẩm chất của sự vật A để chỉ phẩm chất của sự vật B. + Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. là lấy cảm giác A để chỉ cảm giác B. *Tác dụng của ẩn dụ Ẩn dụ làm cho câu văn thêm giàu hình ảnh và mang tính hàm súc. Sức mạnh của ẩn dụ chính là mặt biểu cảm. Cùng một đối tượng nhưng ta có nhiều cách thức diễn đạt khác nhau. (thuyền – biển, mận - đào, thuyền – bến, biển – bờ) cho nên một ẩn dụ có thể dùng cho nhiều đối tượng khác nhau. ẩn dụ luôn biểu hiện những hàm ý mà phải suy ra mới hiểu. Chính vì thế mà ẩn dụ làm cho câu văn giàu hình ảnh và hàm súc, lôi cuốn người đọc người nghe. 3. Nhân hóa : - Nhân hoá là cách gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật, hiện tượng thiên nhiên bằng những từ ngữ vốn được dùng đẻ gọi hoặc tả con người; làm cho thế giới loài vật, cây cối đồ vật, trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ tình cảm của con người. * Các kiểu nhân hoá + Gọi sự vật bằng những từ vốn gọi người + Những từ chỉ hoạt động, tính chất của con người được dùng để chỉ hoạt động, tính chất sự vật. + Trò chuyện tâm sự với vật như đối với người * Tác dụng của phép nhân hoá - Phép nhân hoá làm cho câu văn, bài văn thêm cụ thể, sinh động, gợi cảm ; là cho thế giới đồ vật, cây cối, con vật được gần gũi với con người hơn. 4. Hoán dụ: - Gọi tên sự vật khái niệm bằng tên của một sự vật hiện tượng khái niệm khác có mối quan hệ gần gũi với nó, tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt * Các kiểu hoán dụ + Lấy bộ phận để gọi toàn thể: Ví dụ lấy cây bút để chỉ nhà văn + Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng: làng xóm chỉ nông dân + Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật: Hoa đào, hoa mai để chỉ mùa xuân + Lấy cái cụ thể để gọi caí trừu tượng: Mồ hôi để chỉ sự vất vả 5. Nói quá: - Biện pháp tu từ phóng đại mức độ quy mô tính chất của sự vật hiện tượng được miêu tả để gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm 6. Nói giảm, nói tránh - Là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn ghê sợ tránh thô tục, thiếu lịch sự 7. Điệp ngữ: - Lặp lai từ ngữ kiểu câu làm nổi bật ý, gây cảm súc mạnh - Điệp ngữ vừa để nhấn mạnh ý, tạo cho câu văn câu thơ, đoạn văn, đoạn thơ giầu âm điệu, nhịp nhàng, hoặc hào hùng mạnh mẽ 8. Chơi chữ :
10. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm hài hước làm cho câu văn hấp dẫn và thú vị * Các lối chơi chữ : + Dùng từ đồng nghĩa, dùng từ trái nghĩa + Dùng lối nói lái + Dùng lối đồng âm: + Chơ chữ điệp phụ âm đầu B. CÁC DẠNG BÀI TẬP 1. Dạng đề 1 điểm Em hãy xác định câu thơ sau sử dụng biện pháp tu từ nào? “Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.” Gợi ý: Nhân hóa: Thuyền im- bến mỏi- nằm Con thuyền sau một chuyến ra khơi vất vả trở về, nó mỏi mệt nằm im trên bến. Con thuyền được nhân hóa gợi cảm nói lên cuộc sống lao động vất vả, trải qua bao sóng gió thử thách. Con thuyền chính là biểu tượng đẹp của dân chài. 2. Dạng đề 2 điểm: Đề 1: Xác định điệp ngữ trong bài cao dao sau Con kiến mà leo cành đa Leo phải cành cụt, leo ra leo vào. Con kiến mà leo cành đào Leo phải cành cụt, leo vào leo ra. Gợi ý: Điệp một từ: leo, cành, con kiến Điệp một cụm từ: leo phải cành cụt, leo ra, leo vào. Đề 2: Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật độc đáo của những câu thơ sau: a, Gác kinh viện sách đôi nơi Trong gang tấc lại gấp mười quan san ( Nguyễn Du, Truyện Kiều) b, Còn trời còn nước còn non Còn cô bán rượu anh còn say sưa ( Ca dao) * Gợi ý: a, Phép nói quá: Gác Quan Âm, nơi Thuý Kiều bị Hoạn Thư bắt ra chép kinh, rất gần với phòng đọc sách của Thúc Sinh. Tuy cùng ở trong khu vườn nhà Hoạn Thư, gần nhau trong gang tấc, nhưng giờ đây hai người cách trở gấp mười quan san. - Bằng lối nói quá , tác giả cực tả sự xa cách giữa thân phận, cảnh ngộ của Thuý Kiều và Thúc Sinh b, Phép điệp ngữ (còn) và dùng từ đa nghĩa (say sưa) - Say sưa vừa được hiểu là chàng trai vì uống nhiều rượu mà say, vừa được hiểu chàng trai say đắm vì tình. - Nhờ cách nói đó mà chàng trai thể hiện tình cảm của mình mạnh mẽ và kín đáo.
11. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 3. Dạng đề 3 điểm: Xác định biện pháp tu từ từ vựng trong đoạn thơ sau. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó “Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang Cánh buồm giương to như mảnh hồn làng Rướn thân trắng bao la thâu góp gió”. (Tế Hanh - Quê hương ) Gợi ý: * Biện pháp tu từ vựng + So sánh “chiếc thuyền” như “con tuấn mã” và cánh buồm như “mảnh hồn làng” đã tạo nên hình ảnh độc đáo; sự vật như được thổi thêm linh hồn trở nên đẹp đẽ. + Cánh buồm còn được nhân hóa như một chàng trai lực lưỡng đang “rướn” tấm thân vạm vỡ chống chọi với sóng gió. * Tác dụng - Góp phần làm hiện rõ khung cảnh ra khơi của người dân chài lưới. Đó là một bức tranh lao động đầy hứng khởi và dạt dào sức sống của người dân vùng biển. - Thể hiện rõ sự cảm nhận tinh tế về quê hương của Tế Hanh - Góp phần thể hiện rõ tình yêu quê hương sâu nặng, da diết của nhà thơ. C. BÀI TẬP VỀ NHÀ 1. Dạng đề 1- 1,5 điểm: Em hãy xác định những câu sau sử dụng biện pháp tu từ nào? a. Có tài mà cậy chi tài Chữ tài liền với chữ tai một vần b. Trẻ em như búp trên cành c. Trâu ơi ta bảo trâu này Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta Gợi ý: a. Chơi chữ b. So sánh c. Nhân hóa. 2. Dạng đề 2 điểm: Đề 1: Em hãy sưu tầm 2 câu thơ, văn có sử dụng phép tu từ từ vựng, chỉ ra thuộc phép tu từ nào? Gợi ý: - Giấy đỏ buồn không thắm Mực đọng trong nghiên sầu - Cày đồng đang buổi ban trưa Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày - Nhân hóa: buồn, sầu - Nói quá: Mồ hôi như mưa Đề 2: Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật độc đáo của những câu thơ sau: a, Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ ( Hồ Chí Minh, Ngắm trăng)
12. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 b, Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng ( Nguyễn Khoa Điềm, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ * Gợi ý: a, Phép nhân hoá: nhà thơ đã nhân hoá ánh trăng, biến trăng thành người bạn tri âm, tri kỉ. - Nhờ phép nhân hoá mà thiên nhiên trong bài thơ trở nên sống động hơn, có hồn hơn và gắn bó với con người hơn. b, Phép ẩn dụ tu từ: từ mặt trời trong câu thơ thứ hai chỉ em bé trên lưng mẹ, đó là nguồn sống, nguồn nuôi dưỡng niềm tin của mẹ vào ngày mai. CHUYÊN ĐỀ 2: NGỮ PHÁP. Tiết 1 - 2 TỪ LOẠI TIẾNG VIỆT A. Tóm tắt kiến thức cơ bản 1. Danh từ a) Khái niệm: Danh từ là từ chỉ sự vật, hiện tượng, khái niệm. b) Các loại danh từ: - Danh từ chỉ sự vật: + Danh từ chung: Là những danh từ có thể dùng làm tên gọi cho một loạt sự vật cùng loại. VD: bàn, ghế, quần, áo, sách, bút + Danh từ riêng: Là những danh từ dùng làm tên gọi riêng cho từng cá thể, sự vật, người, địa phương, cơ quan, tổ chức. VD: Hoàng, Trang, Hà nội, Trường THCS Ba Đình - Danh từ chỉ đơn vị: + Danh từ chỉ đơn vị tự nhiên (còn gọi là loại từ). VD: cái, con, hòn, viên, tấm, bức, bọn, nhóm + Danh từ chỉ đơn vị quy ước (Danh từ chỉ đơn vị chính xác và danh từ chỉ đơn vị ước chừng). 2. Động từ a) Khái niệm: Động từ là những từ có ý nghĩa khái quát chỉ hành động, trạng thái của sự vật. Động từ có khả năng kết hợp với các từ đã, sẽ, đang, cũng, vẫn, cứ, còn, hãy, đừng, chớ và thường làm vị ngữ trong câu. b) Các loại động từ: Động từ tình thái, động từ hành động trạng thái, 3. Tính từ a) Khái niệm: Là những từ có ý nghĩa khái quát chỉ đặc điểm, tính chất. Tính từ có khả năng kết hợp với đã, đang, sẽ, rất, lắm, quá. Thường làm vị ngữ trong câu hoặc phụ ngữ trong cụm danh từ và cụm động từ. b) Các loại tính từ: Tính từ không đi kèm các từ chỉ mức độ và tính từ có thể đi kèm các từ chỉ mức độ. 4. Số từ: Là những từ chỉ số lượng hoặc số thứ tự.
13. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 5. Đại từ là những từ dùng để thay thế cho người, sự vật, hoạt động, tính chất được nói đến hoặc dùng để hỏi. Đại từ không có nghĩa cố định, nghĩa của đại từ phụ thuộc vào nghĩa của từ ngữ mà nó thay thế. 6. Lượng từ là những từ chỉ lượng ít hay nhiều một cách khái quát. 7. Chỉ từ là những từ dùng để chỏ vào sự vật xác định sự vật theo các vị trí không gian thời gian. 8. Phó từ là những từ chuyên đi kèm để bổ sung ý nghĩa cho động từ và tính từ. Phó từ không có khả năng gọi tên các quan hệ về ý nghĩa mà nó bổ sung cho động từ và tính từ. 9. Quan hệ từ là những từ dùng nối các bộ phận của câu, các câu, các đoạn với nhau để biểu thị các quan hệ khác nhau giữa chúng. 10. Trợ từ là các từ chuyên đi kèm các từ ngữ khác để nhấn mạnh hoặc để nêu ý nghĩa đánh giá sự vật, sự việc được các từ ngữ đó biểu thị. Trợ từ không có khả năng làm thành một câu độc lập. Ví dụ: những, có, chính đích, ngay, 11. Thán từ: là những từ dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói hoặc dùng để gọi đáp. Thán từ thường đứng ở đầu câu, có khi nó được tách ra thành một câu đặc biệt. Thán từ gồm 2 loại chính: - Thán từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc: a, ái, ôi, ô hay, than ôi, trời ơi, - Thán từ gọi đáp: này, ơi, vâng , dạ , ừ. 12. Tình thái từ là những từ dùng để tạo các kiểu câu phân loại theo mục đích nói. B. Các dạng bài tập 1. Dạng bài tập 2 điểm Bài tập 1. Cho các câu sau: a)Tôi / không / lội / qua / sông / thả / diều / như / thằng / Quý / và / không / đi / ra / đồng / nô đùa / như / thằng / Sơn / nữa. b) Trong / chiếc / áo /vải / dù / đen / dài / tôi / cảm thấy / mình / trang trọng / và / đứng đắn. (Thanh Tịnh – Tôi đi học) - Xác định từ loại cho các từ trong các câu trên. - Hãy cho ví dụ về từ loại còn thiếu trong các câu trên. Gợi ý: * Xác định từ loại: - Danh từ: sông, diều, thằng, Quý, thằng, Sơn, đồng, chiếc, áo, vải, dù. - Động từ: lội, thả, đi, ra, nô đùa, cảm thấy. - Tính từ: đen, dài, trang trọng, đứng đắn. - Đại từ: tôi, mình. - Phó từ: không, nữa, - Quan hệ từ: qua, và, như. * Ví dụ về một số từ loại còn thiếu: - Số từ: hai, ba, thứ hai, thứ ba.
14. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Lượng từ: những, các, mọi, mỗi. - Chỉ từ: này, kia, ấy, nọ. - Trợ từ: chính đích, ngay, là, những, có. - Tình thái từ: à, ư, hử, hả, thay, sao, nhé. - Thán từ: ôi, ô hay, dạ, vâng, ơi. Bài tập 2: Hãy thêm các từ cho sau đây vào trước những từ thích hợp với chúng trong ba cột bên dưới. Cho biết mỗi từ trong ba cột đó thuộc từ loại nào? a. những, các, một b. hãy, đã, vừa c. rất, hơi, quá / / hay / / cái( lăng) / /đột ngột / / đọc / / phục dịch / / ông giáo / / lần / / làng / / phải / / nghĩ ngợi / / đập / / sung sướng * Gợi ý Rất hay (TT) một cái ( lăng) (DT) rất đột ngột (TT) Đã đọc (ĐT) đã phục dịch (ĐT) những ông giáo (DT) Một lần (DT) các làng (DT) rất phải (TT) Vừa nghĩ ngợi (ĐT) vừa đập (ĐT) quá sung sướng (TT) C. Bài tập về nhà: Dạng bài tập 2 hoặc 3 điểm: Viết một đoạn văn ngắn về chủ đề học tập trong đó có sử dụng các từ loại đã học. Gợi ý: - Viết được đoạn văn theo đúng chủ đề. - Trong đoạn văn có sử dụng từ 3 từ loại trở lên. Tiết 3 CỤM TỪ A. Tóm tắt kiến thức cơ bản I. Cụm danh từ * Khái niệm: là loại tổ hợp từ do danh từ và một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Cụm danh từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình danh từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một danh từ. VD: Một túp lều nát trên bờ biển. * Mô hình của cụm danh từ: Gồm có phần trước, phần trung tâm và phần sau. - Các phụ ngữ ở phần trước bổ sung cho danh từ các ý nghĩa về số lượng. - Các phụ ngữ ở phần sau nêu lên đặc điểm của sự vật mà danh từ biểu thị hoặc xác định vị trí của sự vật ấy trong không gian hay thời gian. VD: Một chàng dế thanh niên cường tráng. số từ trung tâm Phụ sau II. Cụm đông từ
15. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 * Khái niệm: là loại tổ hợp từ do động từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Cụm động từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình động từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một động từ. VD: Góp cho đất nước mình núi Bút, non Nghiên. * Mô hình của cụm động từ: Gồm có phần trước, phần trung tâm và phần sau. - Các phụ ngữ ở phần trước bổ sung cho động từ các ý nghĩa về quan hệ thời gian, sự tiếp diễn tương tự - Các phụ ngữ ở phần sau bổ sung cho động từ các chi tiết về đối tượng, hướng, địa điểm, thời gian, mục đích, nguyên nhân VD: Chưa tìm được ngay câu trả lời. PT PTT Phụ sau III. Cụm tính từ * Khái niệm: là loại tổ hợp từ do tính từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành . Cụm tính từ có ý nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình tính từ, nhưng hoạt động trong câu giống như một tính từ. VD: Thơm dịu ngọt cốm mới. * Mô hình của cụm tính từ: Gồm có phần trước, phần trung tâm và phần sau. - Các phụ ngữ ở phần trước biểu thị quan hệ thời gian, sự tiếp diễn tương tự, mức độ của đặc điểm, tính chất - Các phụ ngữ ở phần sau biểu thị vị trí, sự so sánh, mức độ VD: Đang trẻ như một thanh niên PT PTT Phần sau B. Các dạng bài tập Dạng bài tập 2 điểm: Bài tập 1. Tìm và phân tích các cụm từ có trong đoạn trích sau: Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. (Thanh Tịnh - Tôi đi học) * Gợi ý: + Cụm danh từ - Những ý tưởng ấy. PT DT PS - Mấy em nhỏ. PT DT + Cụm động từ: - Chưa lần nào ghi lên giấy. PT ĐT PS - Lần đầu tiên đi đến trường. PT ĐT PS + Cụm tính từ - Rụt rè núp dưới nón mẹ . TT PS
16. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Lại tưng bừng rộn rã PT TT PS Bài tập 2 ( 1 điểm) Tìm phần trung tâm của các cụm từ in đậm trong các câu sau: a. Nhưng những điều kì lạ là tất cả những ảnh hưởng quốc tế đó đã nhào nặn với cái gốc văn hoá dân tộc không gì lay chuyển được ở Người. (Lê Anh Trà, Phong cách Hồ Chí Minh). b. Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) c. Không lời gửi của một Nguyễn Du, một Tôn - xtôi cho nhân loại phức tạp hơn, cũng phong phú và sâu sắc hơn. * Gợi ý a. Nhưng những điều kì lạ là tất cả những ảnh hưởng quốc tế đó đã nhào nặn với DT cái gốc văn hoá dân tộc không gì lay chuyển được ở người. (Lê Anh Trà, Phong cách Hồ Chí Minh). b. Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng ĐT anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh. ĐT (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) c. Không lời gửi của một Nguyễn Du, một Tôn - xtôi cho nhân loại phức tạp hơn, TT cũng phong phú và sâu sắc hơn. TT C. Bài tập về nhà: * Dạng bài tập 1 hoặc 2 điểm: Bài tập 1: Tìm trong các văn bản đã học một đoạn văn, chỉ ra các cụm từ và gạch chân các cụm từ đó. *Gợi ý: - HS tìm được đoạn văn có sử dụng các cụm từ. - Xác định đúng các cụm từ và gạch chân. Bài tập 2. Hãy viết một đoạn văn ngắn từ 5 đến 7 câu trong đó có sử dụng các cụm từ đã học, chỉ ra và phân tích các cụm từ đó theo mô hình 3 phần. *Gợi ý:
17. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - HS viết được đoạn văn có sử dụng các cụm từ (tùy sự sáng tạo của học sinh) - Trình bày cấu trúc đúng theo kết cấu của đoạn văn, có nội dung theo một chủ đề cụ thể cụ thể. - Hình thức: trình bày sạch sẽ, khoa học. Tiết 4 THÀNH PHẦN CÂU A. Tóm tắt kiến thức cơ bản I. Thành phần chính và thành phần phụ 1. Các thành phần chính. - Chủ ngữ: Nêu lên sự vật, hiện tượng có đặc điểm, tính chất, hoạt động, trạng thái được nói đến ở vị ngữ. Chủ ngữ thường trả lời câu hỏi ai, con gì, cái gì. - Vị ngữ: Nêu lên đặc điểm, tính chất, hoạt động, trạng thái của sự vật, hiện tượng được nói đến ở chủ ngữ, có khả năng kết hợp với các phó từ chỉ quan hệ thời gian. Vị ngữ thường trả lời cho câu hỏi làm gì, như thế nào, là gì, 2. Các thành phần phụ. - Trạng ngữ là thành phần nêu lên hoàn cảnh, thời gian, không gin, nguyên nhân, mục đích, phương tiện, cách thức của sự việc được diễn đạt trong câu. - Khởi ngữ: Là thành phần câu đứng trước chủ ngữ để nêu lên đề tài được nói đến trong câu. Trước khởi ngữ, thường có thể thêm các quan hệ từ về, đối với. ÔN TẬP TIẾNG VIỆT I. Các thành phần biệt lập. 1. Thành phần tình thái: được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu. * Những yếu tố tình thái gắn với độ tin cậy của sự việc được nói đến, như: - chắc chắn, chắc hẳn, chắc là, ( chỉ độ in cậy cao). - hình như, dường như, hầu như, có vẻ như, (chỉ độ tin cậy thấp) VD: Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ vừa lắc đầu cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi. * Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói, như: - theo tôi, ý ông ấy, theo anh * Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói đối với người nghe, như: - à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy (đứng cuối câu). VD: Mời u xơi khoai đi ạ! (Ngô Tất Tố)
18. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 2. Thành phần cảm thán: được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói (vui, buồn, mừng, giận, ). VD: Trời ơi! Chỉ còn có năm phút. 3. Thành phần gọi – đáp: được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp. VD: - Bác ơi, cho cháu hỏi chợ Đông Ba ở đâu? - Vâng, mời bác và cô lên chơi (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 4. Thành phần phụ chú: được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu. Thành phần phụ chú thường đặt giữa hai dấu gạch ngang, hai dấu phẩy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một đấu phẩy. Nhiều khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm. VD: Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh- và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) - Các thành phần tình thái, cảm thán, gọi- đáp, phụ chú là những bộ phận không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu nên được gọi là thành phần biệt lập. B. Các dạng bài tập * Dạng bài tập 2 điểm: Bài tập 1. Chỉ ra các thành phần câu trong mỗi câu sau: a) Nửa tiếng đồng hồ sau, chị Thao chui vào hang. (Lê Minh Khuê – Những ngôi sao xa xôi) b) Tác giả thay mặt cho đồng bào miền Nam – những người con ở xa bày tỏ niềm tiếc thương vô hạn. c) Thế à, cảm ơn các bạn! (Lê Minh Khuê – Những ngôi sao xa xôi) d) Này ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn. (Nam Cao – Lão Hạc) *Gợi ý: a) Nửa tiếng đồng hồ sau, chị Thao chui vào hang. TN CN VN (Lê Minh Khuê – Những ngôi sao xa xôi) b) Tác giả thay mặt cho đồng bào miền Nam – những người con ở xa - bày tỏ TPPC niềm tiếc thương vô hạn. c) Thế à, cảm ơn các bạn! CT (Lê Minh Khuê – Những ngôi sao xa xôi)
19. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 d) Này! ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn. TT (Nam Cao – Lão Hạc) Bài tập 2 : Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây : a, Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều. (Kim Lân, Làng) b, Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) c, Ông lão bỗng ngừng lại ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đổ đốn đến thế được. (Kim Lân, Làng) Gợi ý: a, Thành phần tình thái: có lẽ b, Thành phần cảm thán: Chao ôi c, Thành phần tình thái: Chả nhẽ C. Bài tập về nhà: * Dạng bài tập 1 hoặc 2 điểm: Bài tập 1: Đặt 2 câu và xác định các thành phần trong câu đó. * Gợi ý: a) Chim hót chào bình minh. CN VN b) Qua mùa đông, cây bàng trụi không còn một lá. TN CN VN Bài tập 2: Xác định thành phần phụ chú, thành phần khởi ngữ trong các ví dụ sau: a, Thế rồi bỗng một hôm, chắc rằng hai cậu bàn cãi mãi, hai cậu chợt nghĩ kế rủ Oanh chung tiền mở cái trường (Nam Cao) b) Lan - bạn thân của tôi - học giỏi nhất lớp. c. Nhìn cảnh ấy mọi người đều chảy nước mắt, còn tôi, tôi cảm thấy như có ai đang bóp nghẹt tim tôi. (Nguyễn Quang Sáng - Chiếc lược ngà) d. Kẹo đây, con lấy mà chia cho em. * Gợi ý: - Thành phần phụ chú: a) chắc rằng hai cậu bàn cãi mãi b) bạn thân của tôi - Thành phần khởi ngữ: c) còn tôi, d) kẹo đây
20. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 * Dạng bài tập 3 điểm Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi đọc xong một tác phẩm văn học, trong đó có chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán. *Gợi ý: - HS viết được đoạn văn có sử dụng thành phần tình thái hoặc cảm thán (tùy sự sáng tạo của học sinh) - Trình bày cấu trúc đúng theo kết cấu của đoạn văn, có nội dung theo một tác phẩm cụ thể. - Hình thức: trình bày sạch sẽ, khoa học. Tiết 5 - 6. CÁC KIỂU CÂU A. Tóm tắt kiến thức cơ bản I. Câu đơn * Khái niệm : Câu đơn là câu có một cụm C-V là nòng cốt. VD: Ta hát bài ca tuổi xanh. C V II. Câu đặc biệt * Khái niệm: Là câu không có cấu tạo theo mô hình chủ ngữ - vị ngữ, câu đặc biệt có cấu tạo là một từ hoặc cụm từ làm trung tâm cú pháp của câu. VD: Gió. Mưa. Não nùng. III. Câu ghép 1. Đặc điểm của câu ghép - Câu ghép là những câu do hai hoặc nhiều cụm C – V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi cụm C – V được gọi là một vế câu. VD: Gió càng thổi mạnh thì biển càng nổi sóng C V C V 2. Cách nối các vế câu ghép. * Có hai cách nối các vế câu: - Dùng các từ có tác dụng nối: + Nối bằng một quan hệ từ: và, rồi, nhưng, còn, vì, bởi vì, do, bởi, tại . + Nối bằng một cặp quan hệ từ: vì nên (cho nên) ., nếu thì ; tuy nhưng + Nối bằng một cặp phó từ (vừa vừa ; càng càng ; không những mà còn ; chưa đã ; vừa mới đã ), đại từ hay chỉ từ thường đi đôi với nhau (cặp từ hô ứng) ( ai nấy, gì ấy, đâu đấy, nào . ấy, sao vậy, bao nhiêu .bấy nhiêu) - Không dùng từ nối: Trong trường hợp này, giữa các vế câu cần có dấu phẩy, dấu chấm phẩy hoặc dấu hai chấm. 3. Quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu.
21. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Những quan hệ thường gặp: quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện (giả thiết), quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung, quan hệ tiếp nối, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích. - Mỗi quan hệ thường được đánh dấu bằng những quan hệ từ, cặp quan hệ từ hoặc cặp từ hô ứng nhất định. Tuy nhiên, để nhận biết chính xác quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu, trong nhiều trường hợp, ta phải dựa vào văn cảnh hoặc hoàn cảnh giao tiếp. III. Biến đổi câu. 1. Rút gọn câu. - Khi nói hoặc viết có thể lược bỏ một số thành phần của câu tạo thành câu rút gọn. - Câu rút gọn còn được dùng để ngụ ý rằng hành động, tính chất được nêu trong câu là của chung mọi người. -VD: Học, học nữa, học mãi. (Lê-nin) 2. Tách câu. - Khi sử dụng câu, để nhấn mạnh người ta có thể tách một thành phần nào đó của câu (hoặc một vế câu) thành một câu riêng. - VD: Đơn vị thường ra đường vào lúc mặt trời lặn. Và làm việc có khi suốt đêm. (Lê Minh Khuê - Những ngôi sao xa xôi) 3. Câu bị động. - Là câu có chủ ngữ chỉ đối tượng bị hành động nêu ở vị ngữ hướng tới. - VD: Thầy giáo khen Nam. (Câu chủ động) Nam được thầy giáo khen. (Câu bị động) B. Các dạng bài tập * Dạng bài tập 1 điểm: Bài tập 1. Các câu sau gồm mấy cụm C – V, chúng có phải là câu ghép không? a) Bác trai đã khá rồi chứ ? (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) b) Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! (Nam Cao, Lão Hạc) c) Nắng ấm, sân rộng và sạch. d) Bà ta thương tình toan gọi hỏi xem sao thì mẹ tôi vội quay đi, lấy nón che. (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) Gợi ý a) Bác trai đã khá rồi chứ ? = > Câu đơn C V b) Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! = > Câu đơn C V
22. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 c) Nắng ấm, / sân rộng và sạch. = > Câu ghép C V C V d) Bà ta thương tình toan gọi hỏi xem sao thì mẹ tôi vội quay đi, lấy nón che. C V C V = > Câu ghép Bài tập 2. Trong những câu sau, câu nào là câu ghép? Các vế trong câu ghép đó được nối với nhau bằng những phương tiện nào? a) Cây non vừa trồi, lá đã xòa sát mặt đất. (Nguyễn Thái Vận) b) Tôi nói “nghe đâu” vì tôi thấy người ta bắn tin rằng mẹ và em tôi xoay ra sống bằng cách đó. (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) c) Hổ đực mừng rỡ đùa giỡn với con, còn hổ cái thì nằm phục xuống, dáng mỏi mệt lắm. (Con hổ có nghĩa) d) Trời chưa sáng, nó đã dậy. Gợi ý: a) Câu ghép có các vế câu nối với nhau bằng dấu phẩy. b) Câu ghép có các vế câu nối với nhau bằng quan hệ từ vì. c) Câu ghép có các vế câu nối với nhau bằng quan hệ từ còn. d) Câu ghép có các vế câu nối với nhau bằng cặp phó từ chưa đã * Dạng bài tập 2 điểm. Bài tập 1. Cho biết các mối quan hệ giữa các vế của những câu ghép dưới đây: a) Giá như nó nghe tôi thì đâu đến nỗi phải nghỉ học. b) Tôi đọc sách, còn nó nấu cơm. c) Để phong trào thi đua của lớp ngày một tiến bộ thì chúng ta phải cố gắng hơn. d) Trời càng mưa to đường càng ngập nước. Gợi ý: a) Quan hệ điều kiện (giả thiết) – hệ quả. b) Quan hệ tương phản. c) Quan hệ mục đích. d) Quan hệ tăng tiến. Bài tập 2. Trong số những câu dưới đây câu nào là câu tỉnh lược, câu nào là câu đặc biệt:
23. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 - Một người qua đường đuổi theo nó. Hai người qua đường đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người. Rồi hàng chục người. (Nguyễn Công Hoan) - Đình chiến. Các anh bộ đội đội nón lưới có gắn sao kéo về đầy nhà Út. (Nguyễn Thi) * Gợi ý: - Câu tỉnh lược: + Rồi ba bốn người, sáu bảy người. + Rồi hàng chục người. - Câu đơn đặc biệt: Đình chiến. Bài tập 3. Tìm câu bị động trong phần trích sau: Con mèo nhà em bị con chó nhà hàng xóm cắn. Nó đau lắm nhưng không hề rên một tiếng. * Gợi ý: Câu bị động: Con mèo nhà em bị con chó nhà hàng xóm cắn. III. Bài tập về nhà. * Dạng bài tập 2 điểm Bài tập 1: Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau ( trong đoạn văn có sử dụng ít nhất là một câu ghép ). a/ Thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông b/ Tác dụng của việc lập dàn ý trước khi viết bài tập làm văn Gợi ý : Bước 1: lựa chọn đề tài . Bước 2 : xác định cấu trúc đoạn văn ( Quy nạp , diễn dịch, song hành ) Bước 3 : viết các câu văn Bước 4 : kiểm tra tính liên kết của đoạn văn Bước 5 : gạch chân câu ghép đã sử dụng trong đoạn văn * Với đề tài (a): Muốn tạo câu ghép, có thể dựa vào tính chất tiện lợi nhưng cũng có nhiều tác hại của bao bì ni lông hoặc cách sử dụng bao bì ni lông để tạo câu ghép với cặp từ “tuy . nhưng ”, hoặc “nếu thì * Chọn câu ghép có quan hệ điều kiện, nguyên nhân để viết: (cả đề tài a và b) VD: - Nếu chúng ta sử dụng bao bì ni lông đúng cách thì môi trường sẽ không bị ô nhiễm. - Nếu chúng ta thực hiện lập dàn ý trước khi viết bài tập làm văn thì bài văn sẽ mạch lạc và đủ ý. Bài tập 2. Đọc đọc trích dưới đây và trả lời câu hỏi: Chị Dậu càng tỏ ra bộ đau đớn: - Thôi, u van con, u lạy con, con có thương thầy, thương u, thì con đi ngay bây giờ cho u. Nếu con chưa đi, cụ Nghị chưa giao tiền cho, u chưa có tiền nộp sưu thì không khéo thầy con sẽ chết ở đình, chứ không sống được. Thôi, u van con, u lạy con, con có thương thầy, thương u thì con đi ngay bây giờ cho u. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
24. Fb.com/luyenvanlop9hanoi Học lớp cô Phương: 0949175244 a) Quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép thứ hai là quan hệ gì? Có nên tách mỗi vế câu thành một câu đơn không? Vì sao? b) Thử tách mỗi vế trong câu ghép thứ nhất và thứ ba thành một câu đơn. So sánh cách viết ấy với cách viết trong đoạn trích, qua mỗi cách viết, em hình dung nhân vật nói như thế nào? Gợi ý: a) Quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép thứ hai là quan hệ điều kiện. Để thể hiện rõ mối quan hệ này, không nên tách mỗi vế câu thành một câu đơn. b) Trong các câu ghép còn lại, nếu tách các vế câu thành một câu đơn thì hàng loạt câu ngắn đứng cạnh nhau như vậy có thể giup ta hình dung là nhân vật nói nhát gừng hoặc nghẹn ngào. Trong khi đó cách viết của Ngô Tất Tố gợi ra cách nói kể lể, van vỉ thiết tha của chị Dậu.