Phân tích văn bản đọc thêm trong chương trình Ngữ văn Lớp 9

Nội dung text: Phân tích văn bản đọc thêm trong chương trình Ngữ văn Lớp 9

1. Đọc thêm văn 9 kì II BÀN VỀ ĐỌC SÁCH -Chu Quang Tiềm- A- TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1- Tác giả : - Chu Quang Tiềm (1897-1986) là nhà mĩ học và lí luận văn học nổi tiếng của Trung Quốc. Trong những bài viết của mình ông đã nhiều lần bàn về chuyện đọc sách. Riêng bài viết này là kết quả của quá trình tích luỹ kinh nghiệm, dày công suy nghĩ, là những lời bàn đầy tâm huyết của người đi trước muốn truyền lại cho các thế hệ sau. 2- Tác phẩm : a) Nội dung : - Bàn về đọc sách là bài viết vừa có lí lẽ xác đáng vừa giàu kinh nghiệm thực tế. Văn bản được trích có bố cục chặt chẽ, hợp lí. Sau khi vào bài, tác giả khẳng định tầm quan trọng, ý nghĩa cần thiết của việc đọc sách. Tiếp đó bài viết nêu ra các khó khăn, nguy hại dễ gặp của việc đọc sách trong tình hình hiện nay. Phần chính của bài viết dành để bàn về phương pháp đọc sách (bao gồm cách lựa chọn sách cần đọc và cách đọc thế nào cho có hiệu quả). - Bằng sự phân tích ngắn gọn rõ ràng bài viết đã làm sáng tỏ ý nghĩa của sách trên con đường phát triển của nhân loại. Sách đã ghi chép, cô đúc và lưu truyền mọi tri thức, mọi thành tựu mà loài người tìm tòi, tích luỹ được qua từng thời đại, trở thành kho tàng của cải tinh thần quý báu. Những cuốn sách có giá trị có thể xem là những cột mốc trên con đường phát triển học thuật của nhân loại. Vì sách có ý nghĩa quan trọng như thế nên đọc sách là một con đường tích luỹ, nâng cao vốn tri thức rất cơ bản của mỗi người. - Trong bối cảnh hiện nay, sách vở ngày càng nhiều thì việc đọc càng phải có phương pháp. Chu Quang Tiềm đã bàn luận, phân tích một cách có lí lẽ, có thực tế rằng cần biết lựa chọn sách để đọc, kết hợp giữa đọc rộng với đọc sâu, giữa đọc sách thường thức với đọc sách chuyên môn. Việc đọc sách không thể tuỳ hứng mà phải có kế hoạch, có mục đích kiên định, phải vừa đọc vừa nghiền ngẫm. b) Nghệ thuật - Bàn về đọc sách là tác phẩm nghị luận có tính thuyết phục, sức hấp dẫn cao bởi cách trình bày vừa đạt lí vừa thấu tình, bởi lời văn giàu hình ảnh nhiều chỗ tác giả dùng cách nói ví von thật cụ thể và thú vị. - Bố cục bài viết chặt chẽ, hợp lí dẫn dắt tự nhiên. c) Chủ đề Đọc sách là con đường quan trọng để tích luỹ nâng cao học vấn. Cần kết hợp giữa đọc rộng với đọc sâu, giữa đọc sách thường thức với đọc sách chuyên môn. Việc đọc sách không thể tuỳ hứng mà phải có kế hoạch, có mục đích kiên định, phải vừa đọc vừa nghiền ngẫm. *Tãm t¾t: Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ nªu tÇm quan träng, ý nghÜa cña viÖc ®äc s¸ch; c¸c khã kh¨n, c¸c nguy h¹i dÔ gÆp cña viÖc ®äc s¸ch trong t×nh h×nh hiÖn nay vµ c¸ch lùa chän s¸ch cÇn ®äc, c¸ch ®äc nh­ thÕ nµo cho hiÖu qu¶. *Gi¸ trÞ t¸c phÈm Kh«ng ph¶i khi c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn nh­ vò b·o th× viÖc ®äc s¸ch kh«ng ®­îc quan t©m n÷a. ThËm chÝ ng­îc l¹i. Ng­êi d©n ë huyÖn Mi-y-a-k« (NhËt B¶n) tõ n¨m 1967 ®· lÊy ngµy chñ nhËt thø ba trong th¸ng lµm "ngµy gia ®×nh", "ngµy kh«ng xem 1
2. Đọc thêm văn 9 kì II ti-vi"(1). Cßn ë thµnh phè Buxtenhude (§øc) tõ ®©u n¨m 2004 ®· xuÊt hiÖn nhiÒu buång ®äc s¸ch c«ng céng trªn ®­êng phè nh»m khuyÕn khÝch cho phong trµo ®äc s¸ch trong d©n chóng(2) vµ m« h×nh nµy ®ang kh«ng ngõng nh©n réng. §iÒu ®ã phÇn nµo nãi lªn tÇm quan träng kh«ng thÓ thay thÕ cña s¸ch. Ph¶i cã ng­êi ®äc s¸ch th× s¸ch míi cã thÓ Ên hµnh nhiÒu ®Õn thÕ. ThÞ hiÕu lµ g× nÕu kh«ng ph¶i lµ c¸i b¾t ®Çu tõ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu næi tréi cña con ng­êi! Chu Quang TiÒm ®· nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c ý nghÜa cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng con ng­êi. H¬n thÕ, tõ ®ã, «ng ®· chØ ra nh÷ng ®iÒu hÕt søc c¬ b¶n cã thÓ xem lµ cÈm nang cña c¸ch thøc ®äc s¸ch. Bµi luËn Bµn vÒ ®äc s¸ch sÏ thuyÕt phôc chóng ta vÒ nh÷ng ®iÒu nµy. Tõ viÖc kh¼ng ®Þnh ý nghÜa cña s¸ch vµ viÖc ®äc s¸ch ®Õn c¸ch chän s¸ch mµ ®äc vµ c¸ch ®äc s¸ch cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, ®ã lµ m¹ch lËp luËn cña Bµn vÒ ®äc s¸ch. Nh­ng nÕu chØ lµ nh­ thÕ th× bµi viÕt ch­a thÓ ®¹t ®­îc søc thuyÕt phôc cao. TriÓn khai m¹ch lËp luËn nµy, trong tõng phÇn, t¸c gi¶ ®· ®­a ra ®­îc hÖ thèng nh÷ng lÝ lÏ vµ dÉn chøng ch©n x¸c, sinh ®éng ®Ó thuyÕt phôc luËn ®iÓm. ë phÇn ®Çu cña v¨n b¶n (tõ "Häc vÊn kh«ng chØ lµ " cho ®Õn " nh»m ph¸t hiÖn ra thÕ giíi míi"), t¸c gi¶ ph©n tÝch tÇm quan träng cña s¸ch vµ viÖc ®äc s¸ch. Tr­íc hÕt, Chu Quang TiÒm chØ ra mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a s¸ch vµ häc vÊn. VÒ ®iÓm nµy, t¸c gi¶ viÕt: "Mçi lo¹i häc vÊn ®Õn giai ®o¹n h«m nay ®Òu lµ thµnh qu¶ do toµn nh©n lo¹i ph©n c«ng, cè g¾ng tÝch luü ngµy ®ªm mµ cã. C¸c thµnh qu¶ ®ã së dÜ kh«ng bÞ vïi lÊp ®i, ®Òu lµ do s¸ch vë ghi chÐp, l­u truyÒn l¹i". Tõ ®ã ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh: "S¸ch lµ kho tµng quý b¸u cÊt gi÷ di s¶n tinh thÇn nh©n lo¹i ( ), lµ nh÷ng cét mèc trªn con ®­êng tiÕn ho¸ häc thuËt ". Kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy ®Ó dÉn tíi kh¼ng ®Þnh ®iÒu sau ®ã nh­ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu. §ã lµ muèn "tiÕn lªn" th× nhÊt thiÕt "ph¶i lÊy thµnh tùu mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®­îc trong qu¸ khø lµm ®iÓm xuÊt ph¸t". Cã nh­ thÕ míi tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng "l¹c hËu", tôt hËu. Lµm râ tÇm quan träng cña s¸ch ®èi víi nhËn thøc cña con ng­êi thùc chÊt lµ h­íng tíi lµm næi bËt viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®äc s¸ch. Vai trß cña s¸ch xem nh­ lµ luËn cø ®Ó dÉn tíi luËn ®iÓm r»ng: "§äc s¸ch lµ muèn tr¶ mãn nî ®èi víi thµnh qu¶ nh©n lo¹i trong qu¸ khø, lµ «n l¹i kinh nghiÖm, t­ t­ëng cña nh©n lo¹i tÝch luü mÊy ngh×n n¨m trong mÊy chôc n¨m ng¾n ngñi, lµ mét m×nh h­ëng thô c¸c kiÕn thøc, lêi d¹y cña biÕt bao ng­êi trong qu¸ khø ®· khæ c«ng t×m kiÕm míi thu nhËn ®­îc". Nhê ®ã "míi cã thÓ lµm ®­îc cuéc tr­êng chinh v¹n dÆm trªn con ®­êng häc vÊn, nh»m ph¸t hiÖn thÕ giíi míi". §Õn ®©y, mét vÊn ®Ò n¶y sinh: v× s¸ch lµ n¬i kÕt tinh, héi tô nh÷ng kiÕn thøc cña nh©n lo¹i trong suèt mÊy ngh×n n¨m, v¨n ho¸ nh©n lo¹i tiÕn ho¸ kh«ng ngõng, më mang kh«ng ngõng cho nªn ®Ó xö lÝ ®­îc khèi l­îng ®å sé vµ cùc k× ®a d¹ng cña kho tri thøc Êy lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n, kh«ng thÓ thùc hiÖn cuéc tr­êng chinh v¹n dÆm" Êy, kh«ng thÓ ®äc s¸ch mµ kh«ng cã nh÷ng con ®­êng ®i, ph­¬ng h­íng ®óng ®¾n. T¸c gi¶ ®· s¾p xÕp khÐo lÐo ®Ó c¸c vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra, triÓn khai mãc nèi, l«gic chÆt chÏ víi nhau. H­íng tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra nh­ mét nhu cÇu ë trªn, ë ®Çu phÇn hai cña bµi viÕt, t¸c gi¶ dõng l¹i ph©n tÝch thùc tr¹ng viÖc ®äc s¸ch. Néi dung nµy thÓ hiÖn ë ®o¹n (1) Theo vietnamnet, 3-12-2004. (2) Theo An ninh thÕ giíi, sè ra ngµy 16-9-2004. 2
3. Đọc thêm văn 9 kì II tõ "LÞch sö cµng tiÕn lªn " cho ®Õn "tù tiªu hao lùc l­îng". B»ng nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ, t¸c gi¶ chØ ra "hai c¸i h¹i th­êng gÆp" cña viÖc ®äc s¸ch. C¸i h¹i thø nhÊt lµ "s¸ch nhiÒu khiÕn ng­êi ta kh«ng chuyªn s©u". §Ó thuyÕt phôc ®iÒu nµy, t¸c gi¶ dÉn ra kinh nghiÖm ®äc s¸ch cña c¸c häc gi¶ Trung Hoa cæ ®¹i: "S¸ch tuy ®äc ®­îc Ýt, nh­ng ®äc quyÓn nµo ra quyÓn Êy, miÖng ®äc, t©m ghi, nghiÒn ngÉm ®Õn thuéc lßng, thÊm vµo x­¬ng tuû, biÕn thµnh nguån ®éng lùc tinh thÇn, c¶ ®êi dïng m·i kh«ng c¹n". §èi lËp víi thùc tÕ ngµy nay, s¸ch tuy nhiÒu, dÔ kiÕm nh­ng "kh«ng tiªu ho¸ ®­îc", dÉn tíi thãi "h­ danh n«ng c¹n". C¸i h¹i thø hai lµ "s¸ch nhiÒu khiÕn ng­êi ®äc l¹c h­íng". T¸c gi¶ vÝ viÖc ®äc s¸ch còng nh­ ®¸nh trËn: "cÇn ph¶i ®¸nh vµo thµnh tr× kiªn cè, ®¸nh b¹i qu©n ®Þch tinh nhuÖ, chiÕm cø mÆt trËn xung yÕu. Môc tiªu qu¸ nhiÒu, che lÊp mÊt vÞ trÝ kiªn cè, chØ ®¸ bªn ®«ng, ®¸nh bªn t©y, ho¸ ra thµnh lèi ®¸nh "tù tiªu hao lùc l­îng". Nh÷ng trë ng¹i c¨n b¶n nhÊt cña viÖc häc nãi chung, ®äc s¸ch nãi riªng ®· ®­îc t¸c gi¶ kh¸i qu¸t chÝnh x¸c. PhÇn cßn l¹i cña bµi viÕt, t¸c gi¶ dµnh sù quan t©m ®Õn viÖc ®­a ra nh÷ng c¸ch thøc ®äc s¸ch ®óng ®¾n, gióp ng­êi ®äc s¸ch kh¾c phôc ®­îc nh÷ng trë ng¹i, tiÕn tíi x¸c ®Þnh cho m×nh ®­îc ph­¬ng ph¸p häc tËp, nghiªn cøu ®óng ®¾n, ®¹t hiÖu qu¶ ®Ých thùc. §©y lµ vÕ quan träng trong lËp luËn cña bµi v¨n. Cã thÓ tãm l­îc c¸c luËn ®iÓm chÝnh cña phÇn nµy nh­ sau: Mét lµ, "ph¶i chän ®äc cho tinh, ®äc cho kÜ"; Hai lµ, ph¶i biÕt ph©n lo¹i thµnh s¸ch th­êng thøc vµ s¸ch chuyªn m«n ®Ó cã c¸ch ®äc cho phï hîp; Ba lµ, ph¶i chó ý tíi mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸i th­êng thøc vµ c¸i chuyªn s©u. Ba luËn ®iÓm trªn ®­îc tæ chøc triÓn khai theo h­íng tæng - ph©n - hîp. ThÕ nµo lµ ®äc tinh, ®äc kÜ? VÊn ®Ò t­ëng lµ hai mµ thùc chÊt lµ mét. Kh«ng thÓ ®äc kÜ tÊt c¶ mµ ph¶i chän cuèn thËt sù cã gi¸ trÞ. Chän ®­îc cuèn cã gi¸ trÞ mµ ®äc kÜ cßn h¬n lµ ®äc nhiÒu cuèn mµ chØ l­ít qua. VÒ ®iÓm nµy, t¸c gi¶ diÔn ®¹t thËt hÊp dÉn, s¾c s¶o: "§äc Ýt mµ ®äc kÜ, th× sÏ tËp thµnh nÕp suy nghÜ s©u xa, trÇm ng©m tÝch luü, t­ëng t­îng tù do ®Õn møc lµm ®æi thay khÝ chÊt; ®äc nhiÒu mµ kh«ng chÞu nghÜ s©u, nh­ c­ìi ngùa qua chî, tuy ch©u b¸u ph¬i ®Çy, chØ tæ lµm cho m¾t hoa ý lo¹n, tay kh«ng mµ vÒ". Nh­ng lùa chän thÕ nµo ®Ó ®äc cho kÜ? Tr¶ lêi c©u hái nµy, t¸c gi¶ x¸c lËp luËn ®iÓm thø hai cña ph­¬ng ph¸p ®äc: ph¶i ph©n biÖt s¸ch th­êng thøc vµ s¸ch chuyªn m«n. S¸ch chuyªn m«n th× ph¶i ®äc kÜ, ®iÒu nµy ®· ®­îc lµm râ ë luËn ®iÓm tr­íc, vÊn ®Ò lµ lµm sao ®Ó võa ®äc kÜ mµ vÉn ®¶m b¶o sù toµn diÖn? T¸c gi¶ viÕt: " mçi m«n ph¶i chän kÜ tõ 3 ®Õn 5 quyÓn xem cho kÜ. M«n häc kiÕn thøc phæ th«ng tæng sè kh«ng qu¸ m­êi mÊy m«n, ( ), tæng céng sè s¸ch cÇn ®äc còng ch¼ng qua trªn d­íi 50 quyÓn". ë phÇn cuèi bµi viÕt, t¸c gi¶ lËp luËn vÒ viÖc ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a ®äc s©u vµ ®äc réng. Nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ bµn ®Õn trong ®o¹n kÕt bµi kh«ng chØ lµ ph­¬ng ph¸p ®äc s¸ch, mµ cßn lµ quan ®iÓm nhËn thøc nãi chung. Mét mÆt, ph¶i thõa nhËn sù chuyªn s©u lµ cÇn thiÕt. Nh­ng chuyªn s©u kh«ng cã nghÜa lµ c« lËp, ®ãng kÝn; bëi v×: "Vò trô vèn lµ mét thÓ h÷u c¬, c¸c qui luËt bªn trong vèn liªn quan mËt thiÕt víi nhau, ®éng vµo mét chç nµo ®ã tÊt liªn quan ®Õn c¸i kh¸c, do ®ã c¸c lo¹i häc vÊn nghiªn cøu qui luËt nµo ®ã, tuy bÒ mÆt cã ph©n biÖt, mµ trªn thùc tÕ th× kh«ng thÓ t¸ch rêi. Trªn ®êi kh«ng cã häc vÊn nµo lµ c« lËp, 3
4. Đọc thêm văn 9 kì II kh«ng cã liªn hÖ kÕ cËn". B»ng c¸ch kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a lÝ lÏ víi lèi diÔn ®¹t b»ng h×nh ¶nh vÝ von, so s¸nh, t¸c gi¶ ®· thuyÕt phôc ng­êi ®äc hÕt tõ luËn ®iÓm nµy ®Õn luËn ®iÓm kh¸c. Tõ c¸ch chän s¸ch, ®äc s¸ch, t¸c gi¶ n©ng lªn thµnh quan ®iÓm nhËn thøc, tõ ph­¬ng h­íng nhËn thøc mµ ®óc kÕt thµnh c¸ch häc, c¸ch chiÕm lÜnh tri thøc nãi chung: "kh«ng biÕt th«ng th× kh«ng thÓ chuyªn, kh«ng biÕt réng th× kh«ng thÓ n¾m gän. Tr­íc h·y biÕt réng råi sau míi n¾m ch¾c, ®ã lµ tr×nh tù ®Ó n¾m v÷ng bÊt cø häc vÊn nµo". Víi lËp luËn chÆt chÏ, biÕn ho¸ tù nhiªn, uyÓn chuyÓn; lÝ lÏ s¾c s¶o, l«gic; dÉn chøng sinh ®éng, ch©n thùc; ng«n ng÷ diÔn d¹t hÊp dÉn, Chu Quang TiÒm ®· chøng tá tµi nghÞ luËn bËc thÇy cña m×nh. Qua bµi v¨n nµy, chóng ta kh«ng chØ hiÓu s©u s¾c thªm vÒ vai trß cña häc vÊn, vai trß cña s¸ch ®èi víi nhËn thøc mµ quan träng h¬n lµ cã thÓ t×m thÊy c¸ch ®äc, c¸ch häc ®óng ®¾n. TIẾNG NÓI CỦA VĂN NGHỆ -Nguyễn Đình Thi- A- TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1- Tác giả : - Nguyễn Đình Thi (1924-2003) là một nghệ sĩ tài năng về nhiều mặt, không chỉ nổi tiếng với những tác phẩm thơ, văn nhạc kịch ông còn là một cây bút lí luận phê bình sắc sảo. Ông tham gia vào các hoạt động văn nghệ từ rất sớm, trên mỗi lĩnh vực đều để lại những tác phẩm nổi tiếng - Sáng tác của Nguyễn Đình Thi có nhiều thể loại : thơ, nhạc, văn xuôi, kịch, tiểu luận phê bình Cuộc đời sáng tạo nghệ thuật của ông gắn bó chặt chẽ với cụôc đời hoạt động cách mạng, đặc biệt trên mặt trận văn nghệ. - Các tác phẩm chính : Xung kích (tiểu thuyết) Thu đông năm nay (truyện), Người chiến sĩ (thơ), Mấy vấn đề văn học (tiểu luận), Bên bờ sông Lô (truyện ngắn), Một số vấn đề đấu tranh tư tưởng trong văn nghệ hiện nay (tiểu luận), Con nai đen (kịch), Vỡ bờ (tiểu thuyết) - Tác giả đã được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (1996). - Tiểu luận “Tiếng nói của văn nghệ” đựoc viết 1948, in trong cuốn Mấy vấn đề văn học (lí luận phê bình, xuất bản 1956), có nội dung lí luận sâu sắc, được thể hiện qua những rung cảm chân thành của một trái tim nghệ sĩ. 2- Tác phẩm : a) Nội dung : - Tiếng nói của văn nghệ được Nguyễn Đình Thi viết năm 1948 thời kỳ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Những năm này chúng ta đang xây dựng một nền văn học nghệ thuật mới gắn bó với đời sồng kháng chiến vĩ đại của nhân dân, đậm đà tính dân tộc đại chúng. Vì thế nội dung và sức mạnh kỳ diệu của văn nghệ thường được tác giả gắn với đời sống phong phú, sôi nổi của quần chúng nhân dân đang chiến đấu và sản xuất. Tiếng nói của văn nghệ có nội dung lí luận sâu sắc, thể hiện nhiệt tình những rung cảm chân thành của người nghệ sĩ kháng chiến Nguyễn Đình Thi. - Bài văn có hệ thống luận điểm như sau : + Nội dung tiếng nói của văn nghệ : Cùng với thực tại khách quan là nhận thức mới mẻ, là tư tưởng, tình cảm của cá nhân nghệ sĩ. Mỗi tác phẩm nghệ thuật lớn là một cách sống của tâm hồn, từ đó làm thay đổi hẳn mắt ta nhìn, óc ta nghĩ. + Tiếng nói của văn nghệ rất cần thiết đối với cuộc sống con người, nhất là trong hoàn cảnh chiến đấu, sản xuất vô cùng gian khổ của dân tộc. + Văn nghệ có khả năng cảm hóa, sức mạnh lôi cuốn của nó thật là kỳ diệu, bởi đó là tiếng nói của tình cảm, tác động tới mỗi con người qua những rung cảm sâu xa tự trái tim. 4
5. Đọc thêm văn 9 kì II b) Nghệ thuật Là bài văn nghị luận đặc sắc : - Bố cục chặt chẽ, hợp lí, cách dẫn dắt tự nhiên. - Cách viết giàu hình ảnh, có nhiều dẫn chứng về thơ văn, về câu chuyện thực tế để khẳng định các ý kiến, các nhận định tăng thêm sức hấp dẫn cho bài tiểu luện. - Giọng văn chân thành, say sưa, giàu nhiệt huyết, đặc biệt ở phần cuối. c) Chủ đề Nguyễn Đình Thi đã khẳng định văn nghệ là mối dây đồng cảm kỳ diệu giữa nghệ sĩ với bạn đọc qua những rung động mãnh liệt, sâu xa của trái tim. Văn nghệ giúp cho con người được sống phong phú hơn và tự hoàn thiện nhân cách tâm hồn mình. Tãm t¾t: Bµi viÕt cã bè côc kh¸ chÆt chÏ, ®­îc thÓ hiÖn qua hÖ thèng luËn ®iÓm l« gÝch, m¹ch l¹c. Gi÷a c¸c luËn ®iÓm võa cã sù tiÕp nèi tù nhiªn võa bæ sung, gi¶i thÝch cho nhau: V¨n nghÖ kh«ng chØ ph¶n ¸nh thùc t¹i kh¸ch quan mµ cßn lµ nhËn thøc míi mÎ, lµ t­ t­ëng, t×nh c¶m cña c¸ nh©n nghÖ sÜ. TiÕng nãi cña v¨n nghÖ rÊt cÇn thiÕt víi cuéc sèng cña con ng­êi, nhÊt lµ trong hoµn c¶nh nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn. V¨n nghÖ cã kh¶ n¨ng c¶m ho¸, cã søc l«i cuèn thËt k× diÖu bëi ®ã lµ tiÕng nãi cña t×nh c¶m, t¸c ®éng tíi con ng­êi qua nh÷ng rung c¶m s©u xa. Gi¸ trÞ t¸c phÈm Nãi ®Õn lÝ luËn v¨n nghÖ lµ ng­êi ta th­êng nghÜ ngay tíi c¸i g× ®ã trõu t­îng, kh« khan. §äc bµi tiÓu luËn TiÕng nãi cña v¨n nghÖ cña NguyÔn §×nh Thi, ch¾c h¼n nh÷ng nh÷ng ng­êi tõng cã ®Þnh kiÕn nh­ thÕ ph¶i xem l¹i quan niÖm cña m×nh. §Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña lÝ luËn v¨n nghÖ nh­ néi dung biÓu hiÖn, søc m¹nh t¸c ®éng cña v¨n nghÖ, t¸c gi¶ bµi tiÓu luËn ®· chän cho m×nh mét lèi viÕt võa sinh ®éng, giµu h×nh ¶nh võa c« ®óc, giµu søc kh¸i qu¸t, tÊt c¶ ®­îc tr×nh bµy trong mét m¹ch lËp luËn linh ho¹t mµ chÆt chÏ, s¸ng râ. Bµi viÕt cã bè côc ba phÇn: phÇn më bµi, phÇn th©n bµi vµ phÇn kÕt bµi. Cã thÓ hiÓu néi dung chÝnh cña tõng phÇn nh­ sau: ë phÇn më bµi, t¸c gi¶ ®Æt vÊn ®Ò vÒ tiÕng nãi cña v¨n nghÖ b»ng c¸ch ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a v¨n nghÖ víi thùc tÕ cuéc sèng, nãi chÝnh x¸c lµ vÊn ®Æc tr­ng ph¶n ¸nh cuéc sèng cña v¨n nghÖ: "T¸c phÈm nghÖ thuËt nµo còng x©y dùng b»ng nh÷ng vËt liÖu m­în ë thùc t¹i. Nh­ng nghÖ sÜ kh«ng nh÷ng ghi l¹i c¸i ®· cã råi mµ muèn nãi mét ®iÒu g× míi mÎ". T¸c phÈm nghÖ thuËt nµo còng b¾t nguån tõ cuéc sèng, b»ng c¸ch ph¶n ¸nh cuéc sèng mµ ng­êi nghÖ sÜ béc lé c¸i "míi mÎ" trong sù kh¸m ph¸, c¸ch nh×n nhËn cña riªng m×nh, qua ®ã gãp tiÕng nãi cña m×nh vµo sù ph¸t triÓn cña ®êi sèng. VËy ng­êi nghÖ sÜ ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn nh÷ng g× trong t¸c phÈm cña m×nh? Nh÷ng néi dung Êy t¸c ®éng ®Õn cuéc sèng chung quanh b»ng con ®­êng nµo? T¸c gi¶ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò nµy trong phÇn chÝnh cña bµi viÕt. Tr­íc hÕt, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng môc ®Ých cña v¨n nghÖ kh«ng ph¶i chØ nh»m ®¸p 5
6. Đọc thêm văn 9 kì II øng nhu cÇu hiÓu biÕt cña con ng­êi. Môc ®Ých ®Æc thï cña v¨n nghÖ ch©n chÝnh lµ "lµm chóng ta rung ®éng víi c¸i ®Ñp", søc m¹nh l©u bÒn cña v¨n nghÖ lµ lµm t¸i sinh nh÷ng sù sèng t­¬i trÎ trong t©m hån con ng­êi. Cã nh­ vËy v¨n nghÖ míi cã cho m×nh nh÷ng néi dung ®Æc thï kh¸c víi néi dung cña c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng tinh thÇn kh¸c. T¸c gi¶ chØ râ: "Lêi göi cña nghÖ thuËt kh«ng nh÷ng lµ mét bµi häc luËn lÝ hay mét triÕt lÝ vÒ ®êi ng­êi, hay nh÷ng lêi khuyªn xö thÕ, hay mét sù thùc t©m lÝ, hoÆc x· héi. Lêi cña nghÖ thuËt cßn lµ "nh÷ng say s­a, vui buån, yªu ghÐt, m¬ méng, phÉn khÝch, vµ biÕt bao nhiªu t­ t­ëng, ( ) bao nhiªu h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï mµ ®¸ng lÏ chóng ta kh«ng nhËn ra ®­îc h»ng ngµy chung quanh ta, mét ¸nh n¾ng, mét l¸ cá, mét tiÕng chim, bao nhiªu bé mÆt con ng­êi tr­íc kia chóng ta ch­a biÕt nh×n thÊy, bao nhiªu vÎ míi mÎ, bao nhiªu vÊn ®Ò mµ ta ng¹c nhiªn t×m ra ngay trong t©m hån chóng ta". Víi nh÷ng néi dung Êy, t¸c phÈm v¨n nghÖ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng, chuyÓn ho¸ nh÷ng néi dung thÓ hiÖn thµnh nh÷ng ®Þnh h­íng sèng tÝch cùc cho con ng­êi: "Mçi t¸c phÈm lín nh­ räi vµo bªn trong chóng ta mét ¸nh s¸ng riªng, kh«ng bao giê nhoµ ®i, ¸nh s¸ng Êy bÊy giê biÕn thµnh cña ta, vµ chiÕu to¶ lªn mäi viÖc chóng ta sèng, mäi con ng­êi chóng ta gÆp, lµm thay ®æi h¼n m¾t ta nh×n, ãc ta nghÜ". C«ng chóng kh«ng nh÷ng ®­îc th­ëng thøc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, con ng­êi mµ h¬n thÕ lµ "mét c¸ch sèng cña t©m hån". TiÕng nãi cña v¨n nghÖ lµm cho ta "®­îc c­êi h¶ d¹ hay rá giÊu mét giät n­íc m¾t". Cã ®­îc nh÷ng kho¶nh kh¾c nh­ thÕ lµ nhê v¨n nghÖ cã søc m¹nh t¸c ®éng ®Õn t©m hån, t×nh c¶m cña con ng­êi b»ng chÝnh t©m hån, t×nh c¶m cña con ng­êi. Nãi c¸ch kh¸c, v¨n nghÖ khÝch lÖ, t¸c ®éng ®Õn sù sèng b»ng chÝnh sù sèng. "Sù sèng" trong tiÕng nãi cña v¨n nghÖ nh×n chung lµ toµn diÖn, tuy nhiªn søc m¹nh ­u thÕ mµ v¨n nghÖ cã ®­îc lµ nhê "v¨n nghÖ nãi nhiÒu nhÊt víi c¶m xóc, n¬i ®ông ch¹m cña t©m hån víi cuéc sèng h»ng ngµy. ( ) Chç ®øng cña v¨n nghÖ chÝnh lµ chç giao nhau cña t©m hån con ng­êi víi cuéc sèng hµnh ®éng, cuéc ®êi s¶n xuÊt, cuéc ®êi lµm lông h»ng ngµy, gi÷a thiªn nhiªn vµ gi÷a nh÷ng ng­êi lµm lông kh¸c". Víi viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ®iÓm nµy cña tiÕng nãi v¨n nghÖ, NguyÔn §×nh Thi ®· kh¼ng ®Þnh c©u nãi cña ®¹i v¨n hµo Nga T«n-xt«i: NghÖ thuËt lµ tiÕng nãi cña t×nh c¶m. Khi mét t¸c phÈm nghÖ thuËt nµo ®ã ®­îc xem lµ cã gi¸ trÞ th× cã nghÜa lµ t¸c phÈm Êy, b»ng tiÕng nãi t×nh c¶m cña m×nh, t¸c ®éng tÝch cùc, cã hiÖu qu¶ tíi ®êi sèng t×nh c¶m cña c«ng chóng. Nh­ng ngoµi t×nh c¶m, thÕ giíi tinh thÇn cña con ng­êi cßn cã ph­¬ng diÖn t­ t­ëng. TiÕng nãi v¨n nghÖ cßn lµ tiÕng nãi t­ t­ëng. Vµ nh­ thÕ, b»ng t­ t­ëng, v¨n nghÖ t¸c ®éng ®Õn t­ t­ëng cña con ng­êi. Kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy, t¸c gi¶ ®ång thêi chØ ra r»ng: "T­ t­ëng cña nghÖ thuËt kh«ng bao giê lµ trÝ thøc trõu t­îng mét m×nh trªn cao"; mµ lµ "t­ t­ëng tõ ngay cuéc sèng h»ng ngµy n¶y ra, vµ thÊm trong tÊt c¶ cuéc sèng". MÆt kh¸c, kh«ng gièng sù t¸c ®éng t­ t­ëng cña nh÷ng lÜnh vùc nhËn thøc kh¸c, t­ t­ëng cña t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Õn víi c«ng chóng b»ng c¸ch "lµm cho chóng ta nh×n, nghe, råi tõ nh÷ng con ng­êi, nh÷ng c©u chuyÖn, nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng nçi niÒm cña t¸c phÈm sÏ kh¬i mung lung trong trÝ ãc ta nh÷ng vÊn ®Ò suy nghÜ". §Æt sù t¸c ®éng cña nghÖ thuËt trong mèi quan hÖ gi÷a nghÖ sÜ - t¸c phÈm - c«ng chóng, ë phÇn kÕt cña bµi tiÓu luËn t¸c gi¶ kh¸i qu¸t vÒ ®Æc thï còng nh­ vÞ thÕ cña tiÕng nãi v¨n nghÖ. T¸c phÈm lµ n¬i ng­êi nghÖ sÜ béc lé t©m hån m×nh. C«ng chóng t×m thÊy sù 6
7. Đọc thêm văn 9 kì II tho¶ m·n nhu cÇu t×nh c¶m, t­ t­ëng trong t¸c phÈm. T¸c phÈm lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a ng­êi nghÖ sÜ vµ c«ng chóng. Sù sèng trong t¸c phÈm kh«ng chØ truyÒn trùc tiÕp ®Õn ng­êi ®äc mµ ®Æc biÖt lµ nã cã kh¶ n¨ng kh¬i gîi, lay ®éng, ®¸nh thøc ë phÇn s©u th¼m nhÊt trong t©m hån con ng­êi sù sèng, th«i thóc con ng­êi chiÕm lÜnh c¸i ®Ñp. NghÖ thuËt còng chøng tá søc m¹nh cña m×nh khi nã tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh rÌn luyÖn t×nh c¶m thÈm mÜ, nu«i d­ìng, ph¸t triÓn nh÷ng kh¶ n¨ng thÈm mÜ cña con ng­êi. Víi nh÷ng ­u viÖt nh­ trªn, hoµn toµn thuyÕt phôc khi t¸c gi¶ ®­a ra nhËn ®Þnh kÕt luËn: "NghÖ thuËt gi¶i phãng ®­îc cho con ng­êi khái nh÷ng biªn giíi cña chÝnh m×nh, nghÖ thuËt x©y dùng con ng­êi, hay nãi ®óng h¬n lµm cho con ng­êi tù x©y dùng ®­îc. Trªn nÒn t¶ng cuéc sèng cña x· héi, nghÖ thuËt x©y dùng ®êi sèng t©m hån cho x· héi". Cã thÓ nãi TiÕng nãi cña v¨n nghÖ lµ mét bµi tiÓu luËn ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao cña nghÖ thuËt nghÞ luËn. HÖ thèng c¸c luËn ®iÓm ®­îc bè côc hîp lÝ, triÓn khai m¹ch l¹c. C¸c lÝ lÏ ®Òu ®­îc t¸c gi¶ thuyÕt phôc bëi nh÷ng dÉn chøng cô thÓ sinh ®éng víi sù ph©n tÝch tinh tÕ, s¾c s¶o. C¸c dÉn chøng vÒ TruyÖn KiÒu, vÒ An-na Ca-rª-nhi-na, nhÊt lµ nh÷ng tr¶i nghiÖm trùc tiÕp trong thùc tÕ s¸ng t¸c, gióp t¸c gi¶ lÝ gi¶i x¸c ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc ®iÓm ph¶n ¸nh cña v¨n nghÖ, kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n nghÖ, NguyÔn §×nh Thi vèn lµ mét ng­êi chuyªn s¸ng t¸c, vµ nhê vËy, kh«ng khã kh¨n g× khi «ng vËn dông lèi viÕt giµu h×nh ¶nh vµo nghÞ luËn. Bµi viÕt TiÕng nãi cña v¨n nghÖ thùc sù mang l¹i cho chóng ta nh÷ng hiÓu biÕt quan träng vÒ nghÖ thuËt trong cuéc sèng. CHUẨN BỊ HÀNH TRANG VÀO THẾ KỶ MỚI -Vũ Khoan- A- TÓM TẮT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1- Tác giả : Vũ Khoan là nhà ngoại giao, nhiều năm làm thứ trưởng Bộ Ngoại Giao, Bộ trưởng Bộ Thương mại, Nguyên là Phó Thủ tướng Chính phủ. 2- Tác phẩm : a) Một số điểm cần chú ý về hoàn cảnh ra đời bài viết - Bài viết “Chuẩn bị hành trang” của Vũ Khoan đăng trên Tạp chí Tia sáng năm 2001 và được in vào tập “Một góc nhìn của trí thức” NXB Trẻ 2002. Khi đưa vào SGK người biên soạn đặt nhan đề bài viết “Chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới”. - “Chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới” là bài nghị luận của Phó Thủ tướng Vũ Khoan đề cập tới những vấn đề vừa có ý nghĩa thời sự, cấp thiết vừa có ý nghĩa lâu dài. Tác giả viết bài này đầu năm 2001, khi đất nước ta cùng toàn thế giới bước vào năm đầu tiên của thế kỷ mới. Ở thời điểm chuyển giao thời gian đặc biệt có ý nghĩa, người ta thường có nhu cầu nhìn lại, kiểm điểm lại mình trên chặng đường đã qua và chuẩn bị hành trang đi tiếp chặng đường mới. Đối với dân tộc ta, bước vào thế kỷ mới cũng là tiếp tục một hành trình đầy triển vọng của công cuộc đổi mới toàn diện, nhằm vượt qua tình trạng chậm phát triển, nghèo nàn, lạc hậu, đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Mặt khác đây cũng là con đường đầy khó khăn, thách thức, đòi hỏi mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ phải thực sự đổi mới vươn lên mạnh mẽ để đáp ứng yêu cầu của thời đại. b) Nội dung 7
8. Đọc thêm văn 9 kì II * Đây là bài nghị luận về một đề tài vừa cấp thiết vừa có tính lâu dài, vừa là của đất nước vừa là của từng người (trước hết là các bạn trẻ), vừa là một bài xã luận, vừa là một văn bản chỉ đạo, vừa là một ý kiến riêng, vừa là ý kiến của vị lãnh đạo cấp cao, vừa có tính chất vấn đề đời sống, vừa có tính chất vấn đề tư tưởng, đạo lí đặc biệt bài văn chứa đựng một triết lý nhân văn có giá trị muôn thuở : “Con người quyết định tất cả”. * Luận điểm cơ bản của bài (vấn đề nghị luận) được nêu ngay từ đầu để làm căn cứ triển khai “Lớp trẻ Việt Nam cần nhận ra những cái mạnh, cái yếu của con người Việt Nam để rèn những thói quen tốt khi bước vào nền kinh tế mới”. * Hệ thống luận cứ của bài văn : (1) Chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới thì quan trọng nhất là sự chuẩn bị bản thân con người. (2) Bối cảnh của thế giới hiện nay và những mục tiêu, nhiệm vụ nặng nề của đất nước. (3) Những cái mạnh, cái yếu của con người Việt Nam cần được nhận rõ khi bước vào nền kinh tế trong thế kỷ mới. - Đây là luận cứ trung tâm, quan trọng nhất của cả bài nên được tác giả triển khai cụ thể và phân tích thấu đáo. * Kết luận : - Từ ba luận cứ được triển khai rất chặt chẽ nói tên tác giả kết thúc bài viết bằng việc nêu lên những yêu cầu đối với thế hệ trẻ : Bước vào thế kỷ mới, mỗi người Việt Nam đặc biệt là thế hệ trẻ cần phát huy những điểm mạnh, khắc phục những điểm yếu, rèn cho mình những thói quen tốt ngay từ những việc nhỏ để đáp ứng nhiệm vụ đưa đất nước đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa. b) Nghệ thuật - Bài nghị luận mẫu mực đã phân tích một cách thuyết phục, có lí có tình những điểm mạnh, điểm yếu của con người Việt Nam. Tác giả không dùng cách nói theo kiểu sách vở, uyên bác mà diễn đạt giản dị, thiết thực dựa trên cơ sở thực tiễn, có ví dụ, ví von cụ thể, có hình ảnh. Đặc biệt cách sử dụng thành ngữ, tục ngữ “Nước đến chân mới nhảy”, “Liệu cơm gắp mắm”. “Trâu buộc ghét trâu ăn”, “Bóc ngắn cắn dài”, Vì thế bài viết sâu sắc mà dễ hiểu. - Khi nêu ưu, nhược điểm của người Việt Nam, tác giả đã không làm một phép liệt kê đơn giản từ ưu điểm đến nhược điểm mà cứ mỗi khi nêu một ưu điểm tác giả lại đề cập đến một nhược điểm. . VÊn ®Ò: Ng­êi ViÖt Nam chóng ta cã nhiÒu phÈm chÊt tèt ®Ñp, ®ã lµ lßng yªu n­íc, lµ ®øc tÝnh cÇn cï, dòng c¶m, lµ tinh thÇn "l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch", "th­¬ng ng­êi nh­ thÓ th­¬ng th©n" §ã lµ nh÷ng phÈm chÊt kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn bëi chóng ®· ®­îc kiÓm nghiÖm vµ kh¼ng ®Þnh trong lÞch sö dùng n­íc vµ gi÷ n­íc cña d©n téc. Tuy nhiªn, kh«ng ai cã thÓ toµn vÑn, cïng víi nh÷ng phÈm chÊt cÇn lu«n ®­îc ph¸t huy, ng­êi ViÖt Nam chóng ta vÉn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ cÇn söa ®æi. NhËn thøc ®­îc nh÷ng mÆt m¹nh ®Ó ph¸t huy, ®ång thêi còng nhËn thøc ®­îc nh÷ng mÆt cßn yÕu kÐm cÇn kh¾c phôc lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó mçi con ng­êi nãi riªng vµ céng ®ång ViÖt Nam nãi chung v­¬n lªn tù hoµn thiÖn m×nh, kh«ng ngõng tiÕn bé ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu míi cña lÞch sö ®Êt n­íc. Bµi viÕt ®· nªu ra mét c¸ch chÝnh x¸c vµ kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt thùc ®èi víi con ng­êi ViÖt Nam - ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ, lùc l­îng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc trong thÕ kû míi. 8
9. Đọc thêm văn 9 kì II 3. Tãm t¾t: Bµi viÕt nªu ra bèn ý lín, mçi ý l¹i ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng mét hÖ thèng luËn cø, dÉn chøng kh¸ sinh ®éng: ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi th× quan träng nhÊt lµ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng­êi. Bèi c¶nh cña thÕ giíi hiÖn nay vµ nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô nÆng nÒ cña ®Êt n­íc. Nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­êi ViÖt Nam cÇn ®­îc nhËn thøc râ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ míi. Gi¸ trÞ t¸c phÈm 1. Thêi ®iÓm chuyÓn tõ thÕ kØ XX sang thÕ kØ XXI lµ mét ®iÓm mèc quan träng trong lÞch sö nh©n lo¹i. Nã kh«ng chØ lµ mèc thêi gian mµ hÖ träng h¬n, nã lµ mèc cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi, tÊt nhiªn c¸i mèc ph¸t triÓn nµy kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c khu vùc, c¸c quèc gia víi nh÷ng thang bËc tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau. Riªng ®èi víi ®Êt n­íc ®ang trªn chÆng ®­êng héi nhËp vµ ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam th× ®©y lµ thêi ®iÓm cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh, ®Æt ra tr­íc m¾t c¶ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc lín. §Ó cã thÓ tù v­ît lªn chÝnh m×nh, tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ tri thøc trong thÕ kØ tíi, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· cã nh÷ng chiÕn l­îc cô thÓ vÒ mäi mÆt. Nh­ng ®Ó lµm ®­îc viÖc ®ã, tr­íc hÕt ph¶i cã sù nhËn thøc ®Çy ®ñ, s©u s¾c vÒ nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu trong néi lùc. Bµi viÕt ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kØ míi cña Phã thñ t­íng Vò Khoan cho chóng ta thÊy râ ®iÒu nµy. T¸c gi¶ viÕt bµi v¨n nµy vµo ®Çu n¨m 2001, khi ®Êt n­íc ta cïng toµn thÕ giíi b­íc vµo n¨m ®Çu tiªn cña thÕ kû míi. §©y lµ thêi ®iÓm chuyÓn giao gi÷a hai thÕ kû, hai thiªn niªn kû. ë n­íc ta, c«ng cuéc ®æi míi b¾t ®Çu tõ cuèi thÕ kû tr­íc ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh, chóng ta b­íc sang thÕ kû míi víi nh÷ng môc tiªu v« cïng quan träng, ®ã lµ tiÕp tôc ph¸t huy nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®­îc, kÕt hîp víi nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸, lÞch sö l©u ®êi ®Ó ®­a n­íc ta tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. 2. Cã thÓ x¸c ®Þnh l¹i dµn ý cña bµi viÕt nh­ sau: Bµi viÕt nªu ra bèn ý lín, mçi ý l¹i ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng mét hÖ thèng luËn cø, dÉn chøng kh¸ sinh ®éng: ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi th× quan träng nhÊt lµ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng­êi. Bèi c¶nh cña thÕ giíi hiÖn nay vµ nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô nÆng nÒ cña ®Êt n­íc. Nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­êi ViÖt Nam cÇn ®­îc nhËn thøc râ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ míi. Trong bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ ®· nªu ra mét vÊn ®Ò hÖ träng: chóng ta cÇn nhËn thøc nh­ thÕ nµo vµ lµm nh÷ng viÖc g× ®Ó chuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi? VÊn ®Ò Êy kh«ng chØ cã ý nghÜa thêi sù trong thêi ®iÓm chuyÓn giao thÕ kû mµ cßn cã ý nghÜa l©u dµi ®èi víi c¶ qu¸ tr×nh ®i lªn cña ®Êt n­íc bëi v× ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhiÖm vô nÆng nÒ mµ lÞch sö vµ d©n 9
10. Đọc thêm văn 9 kì II téc ®· giao phã, con ng­êi ViÖt Nam nãi chung vµ líp trÎ ViÖt Nam nãi riªng kh«ng thÓ kh«ng nhËn thøc râ nh÷ng mÆt m¹nh còng nh­ nh÷ng ®iÓm cßn h¹n chÕ cña m×nh ®Ó võa ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc, ®ång thêi kh¾c phôc, söa ch÷a nh÷ng mÆt cßn yÕu kÐm, kh«ng ngõng hoµn thiÖn m×nh, xøng ®¸ng lµ chñ nh©n cña ®Êt n­íc. 3. Trong hµnh trang vµo thÕ kû míi, sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng­êi lµ quan träng nhÊt, bëi v×: Con ng­êi bao giê còng lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña lÞch sö. Trong thêi k× nÒn kinh tÕ tri thøc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, con ng­êi l¹i cµng cã vai trß næi bËt. 4. Trong sù ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi, khi khoa häc, kü thuËt cã tèc ®é ph¸t triÓn v« cïng m¹nh mÏ, sù giao thoa, héi nhËp ngµy cµng s©u réng gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, ®Êt n­íc ta nãi chung vµ c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i nãi riªng ®ang ®øng tr­íc nh÷ng nhiÖm vô v« cïng träng ®¹i, ®ã lµ ®ång thêi gi¶i quyÕt ba nhiÖm vô: tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ång thêi nhanh chãng tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc. 5. Khi nªu ra nh÷ng ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña ng­êi ViÖt Nam, t¸c gi¶ ®· kh«ng lµm mét phÐp liÖt kª gi¶n ®¬n tõ ­u ®iÓm ®Õn nh­îc ®iÓm mµ cø mçi khi nªu mét ­u ®iÓm, t¸c gi¶ l¹i ®Ò cËp ®Õn mét nh­îc ®iÓm. §iÒu ®¸ng chó ý lµ nh÷ng ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm ®ã lu«n ®­îc ®Æt trong yªu cÇu x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc hiÖn nay. Cô thÓ: Th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi nh­ng l¹i thiÕu Gi¸ trÞ t¸c phÈm, kiÕn thøc thùc hµnh. CÇn cï, s¸ng t¹o nh­ng thiÕu ®øc tÝnh tØ mØ, kh«ng coi träng nghiªm ngÆt qui tr×nh c«ng nghÖ, ch­a quen víi c­êng ®é lao ®éng khÈn tr­¬ng. Cã tinh thÇn ®oµn kÕt, ®ïm bäc lÉn nhau nh­ng ®ång thêi l¹i còng th­êng ®è kÞ nhau trong c«ng viÖc. B¶n tÝnh thÝch øng nhanh nh­ng l¹i cã nhiÒu h¹n chÕ trong thãi quen, nÕp nghÜ, quen bao cÊp, rÊt sïng ngo¹i nh­ng cã khi l¹i bµi ngo¹i ®Õn møc cùc ®oan, kh«n vÆt, Ýt gi÷ ch÷ "tÝn". 6. Th«ng th­êng, trong s¸ch b¸o vµ trong c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, khi nãi ®Õn phÈm chÊt cña ng­êi ViÖt Nam, ng­êi ta chØ ®Ò cËp ®Õn c¸i tèt, ®Õn yÕu tè tÝch cùc, ®¸ng biÓu d­¬ng, häc tËp. C¸ch ca ngîi mét chiÒu nh­ vËy kh«ng ph¶i kh«ng cã yÕu tè tÝch cùc, thËm chÝ cßn rÊt cÇn thiÕt khi chóng ta muèn ph¸t huy søc m¹nh cña d©n téc trong cuéc chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m l­îc, thèng nhÊt Tæ quèc. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã nÕu lÆp ®i lÆp l¹i m·i sÏ khiÕn chóng ta kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ®óng n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cña m×nh, dÉn ®Õn th¸i ®é ngé nhËn, tù tho¶ m·n, kh«ng chÞu häc hái ng­êi kh¸c. Bµi viÕt nµy ®· mang ®Õn cho b¹n ®äc c¶m gi¸c rÊt bÊt ngê. T¸c gi¶ kh«ng ca ngîi mét chiÒu, còng kh«ng chØ toµn phª ph¸n mét c¸ch cùc ®oan mµ nh×n nhËn song song, ®èi chiÕu vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh còng nh­ nh÷ng ®iÓm yÕu cña ng­êi ViÖt Nam trong quan hÖ víi c«ng viÖc, trong yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn x· héi. §ã lµ sù ®¸nh gi¸ rÊt kh¸ch quan vµ khoa häc, xuÊt ph¸t tõ thiÖn chÝ cña t¸c gi¶ muèn ®Ó chóng ta nh×n nhËn vÒ m×nh mét c¸ch ®óng 10
11. Đọc thêm văn 9 kì II ®¾n, ch©n thùc, ý thøc ®­îc nh÷ng mÆt tèt còng nh­ mÆt ch­a tèt cña m×nh ®Ó ph¸t huy hoÆc söa ®æi. 7. Trong v¨n b¶n, t¸c gi¶ ®· sö dông kh¸ nhiÒu thµnh ng÷, tôc ng÷: "n­íc ®Õn ch©n míi nh¶y", "tr©u buéc ghÐt tr©u ¨n", "liÖu c¬m g¾p m¾m", "bãc ng¾n c¾n dµi" ViÖc sö dông kh¸ nhiÒu thµnh ng÷, tôc ng÷ d©n gian nh­ vËy khiÕn cho bµi viÕt thªm phÇn sinh ®éng, cô thÓ, giµu ý nghÜa. 8. MÆc dï ®©y lµ bµi nghÞ luËn mang tÝnh x· héi häc nh­ng t¸c gi¶ ®· cho chóng ta thÊy mét lèi viÕt kh«ng hÒ kh« cøng nhê vµo kh¶ n¨ng diÔn ®¹t trong s¸ng, gi¶n dÞ, kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t c¸c thµnh ng÷, tôc ng÷. ViÖc sö dông chÝnh nh÷ng thµnh ng÷, tôc ng÷ cña ng­êi ViÖt Nam ®Ó ph©n tÝch nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­êi ViÖt Nam ®· gióp t¸c gi¶ kh¸i qu¸t ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh cè h÷u trong ý thøc v¨n ho¸ cña d©n téc, khiÕn ng«n ng÷ nghÞ luËn giµu h×nh ¶nh, lét t¶ ®­îc thùc tÕ. Nãi ®Õn nghÖ thuËt lËp luËn cña bµi viÕt nµy còng ph¶i nãi ®Õn viÖc dÉn ra nh÷ng dÉn chøng cô thÓ mµ s©u s¾c qua sù ®èi s¸nh víi ng­êi NhËt, thao t¸c nµy võa cã ý nghÜa trong nh·n quan khoa häc võa cã t¸c dông kÝch thÝch tinh thÇn häc hái, tù t«n trong t©m lÝ ng­êi ViÖt Nam. 9. Bµi viÕt Hµnh trang chuÈn bÞ vµo thÕ kØ míi thùc sù trë thµnh hµnh trang trong nhËn thøc cña con ng­êi ViÖt Nam nÕu muèn héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi. CON CÒ ChÕ Lan viªn I. Tác giả: - Chế Lan Viên (1920 - 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, quê ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị, nhưng lớn lên ở Bình Định. - Trước Cách mạng tháng Tám, 1945, Chế Lan Viên đã nổi tiếng trong phong trào Thơ mới với tập “Điêu tàn” (1937). Với hơn 50 năm sáng tác, có nhiều tìm tòi ở những tập thơ gây được tiếng vang trong công chúa, Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ hiện đại Việt Nam thế kỷ XX. - Năm 1996, ông được Nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. II. Tác phẩm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ “Con cò” sáng tác năm 1962, in trong tập “Hoa ngày thường - Chim báo bão” (1967) của Chế Lan Viên. 2. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật: * Giá trị nội dung: Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát ru, bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi con người. * Giá trị nghệ thuật: Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết được những suy nghĩ sâu xa. 3. Tìm hiểu mạch cảm xúc trữ tình và bố cục của bài thơ * Mạch cảm xúc trữ tình: được phát triển theo ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò, bắt đầu từ hình ảnh con cò trong ca dao theo lời ru của mẹ đi vào tiềm thức trẻ thơ, rồi đến hình ảnh con cò mang ý nghĩa biểu tượng cho sự nâng niu chăm chút của mẹ dành cho con suốt cuộc đời, và cuối cùng là những cảm nhận sâu sắc về tình mẫu tử và ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò. 11
12. Đọc thêm văn 9 kì II * Bố cục: 3 phần. Khổ I - hình ảnh con cò qua lời ru đến với mỗi con người thuở thơ ấu, con cò là biểu tượng cho cuộc đời lam lũ của mẹ. Khổ II - hình ảnh con cò đi vào tiềm thức tuổi thơ trở nên gần gũi và sẽ theo con trong suốt chặng đường đời. Khổ III - từ hình ảnh con cò suy nghĩ về lời ru và lòng mẹ, con cò là biểu tượng cho tấm lòng yêu con của mẹ. B. PHÂN TÍCH BÀI THƠ 1. Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi như thế nào qua các đoạn thơ? Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò: Hình tượng con cò bao quát toàn bộ bài thơ được khai thác từ trong ca dao truyền thống và được tác giả phát triển, xây dựng thành ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ, và ý nghĩa của lời hát ru trong cuộc đời mỗi con người. a. Hình ảnh con cò qua những lời ru hát đầu đến với tuổi ấu thơ: Khổ I - là hình ảnh của những người phụ nữ nông dân vất vả, cực nhọc nhưng giàu đức hy sinh ?????????? và những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Con cò bay lả bay la Bay từ Cổng phủ bay ra cánh đồng Con cò bay lả bay la Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng Đây là những cánh cò bay lả bay la dọc theo chiều dài của những cánh đồng lúa xanh tít tắp, bay về những mái nhà tranh bình yên. Hình ảnh con cò gợi cuộc sống xưa cũ từ làng quê đến phố xá, thong thả, bình yên, ít biến động. Cuộc sống ấy là quê hương thân yêu với cánh cò trải rộng. Hình ảnh con cò là nét rất riêng, rất duyên dáng, dịu dàng, đặc trưng cho làng quê Việt Nam. Con cò ấy phải chăng là hồn của quê hương, mà mẹ gửi vào giấc ngủ của đứa con. - Hình ảnh con cò trong lời ru cảu mẹ còn là “Con cò ăn đêm, con cò xa tổ, cò gặp cành mềm, cò sợ xáo măng”. Đó là hình ảnh cánh cò vất vả, lam lũ trong ca dao: Con cò mà đi ăn đêm Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao Ông ơi ông vớt tôi nao Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng Hay Cái cò lặn lội bờ sông Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non. Đó là cánh cò tần toả, là hình ảnh của người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn, vất vả, lặn lội kiếm sống nuôi chồng, nuôi con. Đây không còn là con cò trắng bình yên vô tư lự mà đã trở thành biểu tượng của những người nông dân vất vả, cực chẳng đã, thậm chí còn vất vả hơn khi cò gặp cành mềm. - Qua những lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đến với tâm hồn tuổi thơ ấu một cách vô tư. Đây chính là sự khởi đầu của con đường đi vào thế giới tâm hồn mỗi con người, của những lời ru, lời ca dao dân ca, qua đso là cả điệu hồn dân tộc. Ở tuổi ấu thơ, đứa trẻ chưa thể hiểu và chưa cần hiểu nội dung ý nghĩa của những lời ru này “Con chưa biết con cò con vạc. Con chưa biết những cành mềm mẹ hát”. Chúng chỉ cần được vỗ về trong âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru để đón nhận bằng trực giác vô thức tình yêu vô bờ bến và sự che chở của người mẹ: “Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân”. 12
13. Đọc thêm văn 9 kì II - Nhịp 2 và vẫn đóng mở ngân vang, xen kẽ nhau trong từng dòng thơ kết hợp với biện pháp tu từ nhân hoá và so sánh đã tạp nên vẻ đẹp cho câu thơ, làm cho ý thơ thêm sâu sắc. Đoạn thơ khép lại bằng hình ảnh thanh bình của cuộc sống, bằng giấc ngủ say nồng của trẻ thơ. b. Hình ảnh con cò đi vào trong tâm hồn trẻ thơ cùng với âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru trở nên gần gũi và sẽ theo con trong suốt chặng đường đời: - Từ lời ru của mẹ, con cò bước ra làm quen với đứa con bé bỏng. Thế rồi cò trở thành người bạn thân thiết, gần gũi. + Khi còn ở trong nôi “Con ngủ yên thì cò cùng ngủ. Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi”. + Khi con đi học “Mai khôn lớn con theo cò đi học. Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân”. + Và khi con đã trưởng thành “Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ. Trước hiên nhà, và trong hơi mát câu văn”. - Như vậy, con cò đã trở thành người bạn đồng hành thân thiết hơn bất cứ người bạn nào. Cánh cò không mệt mỏi bay qua mọi không gian và thời gian, luôn ở bên con từ trong nôi, từ mái trường, từ hiên nhà, từ câu văn. Cánh cò ấy dường như tung tay theo từng ước mơ, khao khát của con. Như vậy, hình ảnh con cò là biểu tượng về lòng mẹ, là sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng, bền bỉ của mẹ và mẹ mong cho con có tâm hồn yêu quê hương. c. Hình ảnh con còn là biểu tượng cho tấm lòng yêu con của người mẹ, theo con suốt cuộc đời: - Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát một quy luật tình cảm có ý nghĩa sâu sắc và bền vững: “Con dù đã lớn vẫn là con của mẹ. Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con”. Câu thơ giàu chất trí tuệ, triết lý. Triết lý của trái tim. Điệp từ “dù”, “vẫn” đã khẳng định tình mẫu tử là bền chặt, sắt son. Có gì cao hơn núi, có gì sâu hơn biển, và có gì bao la bằng lòng mẹ yêu con. - Phần cuối bài thơ trở lại với âm hưởng lời ru và đúc kết hình tượng con cò trong những lời ru ấy “Một con cò thôi. Con cò mẹ hát. Cũng là cuộc đời. Vỗ cánh qua nôi”. Đúng vậy, chỉ một con cò trong lời ru của mẹ thôi mà ẩn chứa bao bài học, bao ý nghĩa về cuộc đời. Bài học ấy, ý nghĩa ấy đến với con thật nhẹ nhàng sâu lắng, qua âm điệu thiết tha của những lời ru. Không có lời ru, cuộc đời con thiệt thòi, nghèo nàn biết mấy. II. Nhận xét về thể thơ, nhịp điệu, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của bài thơ? Nghệ thuật của bài thơ: - Thể thơ tự do nhiều câu mang dáng dấp của thể thơ 8 chữ nên cảm xúc được thể hiện một cách linh hoạt. - Cấu trúc các đoạn thường bắt đầu bằng những câu thơ ngắn, nhiều chỗ có cấu trúc giống nhau, có chỗ cấu trúc lặp lại hoàn toàn gợi âm điệu của lời ru. - Giọng điệu suy ngẫm có cả tính triết lý làm cho bài thơ không chỉ cuốn người đọc vào điệu ru êm ái, mà hướng nhiều hơn vào sự suy ngẫm, phát hiện. - Sáng tạo hình ảnh thiên về ý nghĩa biểu tượng nhưng cũng rất gần gũi, quen thuộc mà vẫn có khả năng hàm chứa ý nghĩa mới. Hình ảnh con cò được phát triển, mở rộng qua mỗi khổ nhưng vẫn giữ được tính liên kết, thống nhất. - Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết được những suy nghĩ sâu xa. III. Đối chiếu hai bài thơ“Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên, chỉ ra cách vận dụng lời ru ở mỗi bài thơ? 13
14. Đọc thêm văn 9 kì II - Bài “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” tác giả Nguyễn Khoa Điềm vừa trò chuyện với em bé với giọng điệu gần như lời ru, lại có những lời ru trực tiếp từ người mẹ. Khúc hát ru ở bài thơ ấy biểu hiện sự thống nhất giữa tình yêu con với tình yêu cách mạng, với lòng yêu nước và ý chí chiến đấu. - Bài thơ “Con cò” tác giả Chế Lan Viên gợi lại điệu hát ru trong ca dao - > ca ngợi tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với đời sống mỗi con người. Phân tích bài thơ : “Con Cò”. A. Mở bài: - Chế Lan Viên là nhà thơ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam. - Bài thơ “Con Cò” thể hiện khá rõ một số nét của phong cách NT Chế Lan Viên. - Thông qua một cánh cò tượng trưng, Chế Lan viên đã đi đến những khái quát sâu sắc về tình yêu thương của người mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với cuộc đời mỗi con người. B. Thân bài: 1. Luận điểm 1: Nhận xét chung về thể thơ, giọng điệu, hình ảnh con cò: nguồn gốc và sáng tạo - Thể tự do, các câu thơ có độ dài ngắn khác nhau, nhịp điệu luôn biến đổi. Các điệp từ, điệp ngữ có sức gợi gần gũi với những điệu hát ru quen thuộc. - HÌnh tượng trung tâm xuyên suốt cả bài thơ là con cò được bổ sung, biến đổi qua những hình ảnh cụ thể và sinh động, giầu chất suy tư của tác giả. - Trong ca dao truyền thống, hình ảnh con cò xuất hiện phổ biến và mang ý nghĩa ẩn dụ cho hình ảnh người nông dân, người phụ nữ trong cuộc sống còn nhiều vất vả, nhọc nhằn nhưng giầu đức tính tốt đẹp và niềm vui sống. - Trong bài thơ này, Chế Lan Viên chỉ khai thác và xây dựng ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò nhằm nói lên tấm lòng người mẹ và vai trò của những lời hát ru đối với cuộc sống mỗi con người. 2. Luận điểm 2: HÌnh ảnh con cò “trong lời mẹ hát” đi vào giấc ngủ của con. Con cò bay la Cò sợ xáo măng ” - Hình ảnh con cò cứ thấp thoáng gợi ra từ những câu ca dao dùng làm lời hát ru rất phong phú về nội dung và biểu tượng. + Nhà thơ chỉ dùng lại vài từ trong mỗi câu ca dao xưa vừa gợi lại lời ru, vừa gợi lại ít nhiều sự phong phú trong ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò. + Con còn “bế trên tay”, nào biết được ý nghĩa của những câu ca dao trong lời ru của mẹ: Con cò bay lả bay la Bay từ cổng Phủ bay ra cánh đồng Con cò bay lả bay la Bay từ cửa phủ, bay về Đồng Đăng Con cò mà đi ăn đêm Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao Nhưng qua lời ru, hình ảnh con cò đã đi vào tâm hồn trẻ thơ một cách vô thức, và theo đó là cả điệu hồn dân tộc. Đứa trẻ được võ về trong những âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru để đón nhận bằng trực giác tình yêu và sự chở che của mẹ. - Thấm đẫm trong lời hát là những xúc cảm yêu thương trào dâng trong trái tim của mẹ: “Cò một mình cò phải kiếm lấy ăn Con có mẹ con chơi rồi lại ngủ” Và: “ngủ yên, ngủ yên, cò ơi chớ sợ Cành có mềm mẹ đã sẵn tay nâng” 14
15. Đọc thêm văn 9 kì II - Tình mẹ nhân từ, rộng mở với những gì nhỏ bé đáng thương, đáng được che chở. - Lời thơ như nhịp vỗ về thể hiện sự yêu thương dào dạt vô bờ bến. - Những cảm xúc yêu thương ấy mang đến cho con giấc ngủ yên bình, hạnh phúc trong sự ôm ấp, chở che của tiếng ru lòng mẹ: Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân. - Vì thế, tái tim bé nhỏ của con đã được hiểu thế nào là tình mẹ. Đoạn thơ khép lại bằng những hình ảnh thanh bình của cuộc sống, bằng những giấc nồng say của trẻ thơ. 3. Luận điểm 3: Hình ảnh con cò trong đoạn 2 (cánh cò đã trở thành người bạn tuổi ấu thơ, thành bạn đồng hành của con người trong suốt cuộc đời.) - Bằng sự liên , tưởng tượng phong phú, nhà thơ đã sáng tạo ra những hình ảnh cánh cò đặc sắc, hàm chứa nhiều ý nghĩa. + Từ cánh cò của tuổi ấu thơ thật ngộ nghĩnh mà đầm ấm: Còn ngủ yên thì cò cũng ngủ. Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi”. + Đến cánh cò của tuổi tới trường quấn quýt chân con: Mai khôn lớn con theo cò đi học. Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi”. + Cho đến khi trưởng thành, con thành thi sĩ: “Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ. Trước hiên nhà. Và trong hơi mát câu văn”. - Hình ảnh thơ lung linh một vẻ đẹp bất ngờ, diễn tả một suy tưởng sâu xa: Sự dìu dắt, nâng đỡ yêu thương bền bỉ suốt cả đời mẹ đối với con. 4. Luận điểm 4: HÌnh ảnh con cò được nhấn mạnh ở đoạn 3 với ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ lúc nào cũng bên con đến suốt cuộc đời: Dù ở gần con . vẫn yêu con” - Đến đoạn 3, nhịp thơ thay đổi như dồn dập hẳn lên trong những câu thơ ngắn giống như lời dặn dò của mẹ, hình ảnh con cò trong đoạn thơ như được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ lúc nào cũng ở bên con suốt cuộc đời. - Lời dặn giản dị mộc mạc mà hàm nghĩa sâu xa. Dưới hình thức thơ tự do, nhà thơ như dựng lên cả một bầu trời yêu thương bao la mà đặc điểm của nó là không gian và thời gian không giới hạn: Lên rừng - xuống biển - hai chiều không gian gợi ấn tượng về những khó khăn của cuộc đời. Không gian nghệ thuật ấy của bài thơ cũng góp phần biểu hiện sự phát triển của tứ thơ, của tình cảm và hành động của nhân vật trữ tình. Từ không gian có giới hạn ngày càng rộng dần thêm đến một không gian tâm tưởng vừa bao la vừa sâu thẳm như chính lời ru hát lên từ trái tim của mẹ: Con dù lớn vẫn là con của mẹ. Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con” Tấm lòng người mẹ muôn đời vẫn vậy, vượt ra ngoài mọi khoảng cách không gian, thời gian. Đó là quy luật bất biến và vĩnh hằng của mọi tấm lòng người mẹ trên đời mà nhà thơ đã khái quát, đúc kết trong câu thơ đậm chất suy tưởng và triết lí. Sự lặp lại liên tục của những từ ngữ “dù gần con, dù xa con” như láy đi láy lại cảm xúc thương yêu đang trào dâng trong tâm hồn mẹ. Tình yêu thương của mẹ luôn “vẫn”, “sẽ”, “mãi” bên con cho dù con lớn lên, đi xa, trưởng thành trong đời, cho dù có thể một ngày nào đó mẹ không còn có mặt trên đời. Nguyễn Duy đã từng khái quát về tình yêu ấy trong những câu thơ đầy triết lí: “Ta đi trọn kiếp con người. Cũng không đi hết một lời mẹ ru”. Tiếng ru ấy theo ta đi suốt cuộc đời như một hành trang tinh thần của tình mẫu tử. - Kết thúc bài thơ, lời thơ trở về với hình thức của tiếng ru: “à ơi”. Nhịp điệu của câu thơ dồn về với những vần “ôi”, “ơi”, “ôi” nối tiếp nhau trong khổ thơ: À ơi! 15
16. Đọc thêm văn 9 kì II .Đến hát Quanh nôi”. làm cho câu thơ dù ngắn mà vẫn gợi cảm giác như là lời ru, ngân nga mãi trong lòng người đọc. Con cò đi vào lời ru của mẹ đã thành “cuộc đời vỗ cánh qua nôi” đứa con. Kì diệu biết bao cái tiếng ru ngọt ngào mà sâu thẳm của lòng mẹ thương con. Cuộc đời mỗi con người sẽ chẳng thể nào thiếu đi phần tình cảm thiêng liêng nhất bởi đó còn là tình quê hương là nguồn cội là bến bờ che chở nâng đỡ mỗi con người. C. Kết luận: - “Con cò” là một bài thơ hay của Chế Lan Viên. - Bằng sự suy tưởng, bằng sự vận dụng sáng tạo ca dao, giọng điệu tâm tình thủ thỉ, nhịp điệu êm ái, dịu dàng mang âm hưởng của những lời hát ru, bài thơ đã ngợi ca tình yêu sâu sắc bao la của mỗi người mẹ trong cuộc đời này. - Bài thơ gợi lên những rung cảm và suy nghĩ sâu sắc về công ơn sinh thành của người mẹ *Gi¸ trÞ t¸c phÈm 1. H×nh t­îng bao trïm c¶ bµi th¬ lµ h×nh t­îng con cß. §ã lµ con cß trong ca dao truyÒn thèng, xuÊt hiÖn rÊt phæ biÕn vµ ®­îc dïng víi nhiÒu ý nghÜa kh¸c nhau, nh­ng ý nghÜa phæ biÕn nhÊt lµ h×nh ¶nh ng­êi n«ng d©n, ng­êi phô n÷ trong cuéc sèng nhiÒu vÊt v¶, nhäc nh»n nh­ng lu«n thÓ hiÖn ®­îc nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp vµ niÒm vui sèng. 2. Bµi th¬ ®­îc t¸c gi¶ chia lµm ba ®o¹n: §o¹n 1: h×nh ¶nh con cß qua nh÷ng lêi ru b¾t ®Çu ®Õn víi tuæi Êu th¬. §o¹n 2: h×nh ¶nh con cß ®i vµo tiÒm thøc cña tuæi th¬, trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con ng­êi ®i suèt cuéc ®êi. §o¹n 3: tõ h×nh ¶nh con cß, nhµ th¬ suy ngÉm vµ triÕt lý vÒ ý nghÜa cña lêi ru vµ t×nh mÑ ®èi víi cuéc ®êi mçi con ng­êi. 3. Trong ®o¹n ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng c©u ca dao: Con cß bay l¶ bay la Bay tõ cæng phñ, bay ra c¸nh ®ång Con cß bay l¶ bay la Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng Con cß mµy ®i ¨n ®ªm §Ëu ph¶i cµnh mÒm, lén cæ xuèng ao ¤ng ¬i «ng vít t«i nao T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng Cã x¸o th× x¸o n­íc trong §õng x¸o n­íc ®ôc, ®au lßng cß con. Trong hai bµi ca dao tr­íc, h×nh ¶nh con cß gîi t¶ kh«ng gian vµ khung c¶nh quen thuéc, nhÞp ®iÖu nhÑ nhµng, thong th¶ cña cuéc sèng thêi x­a. Trong bµi ca dao sau (Con cß mµy ®i ¨n ®ªm ), h×nh ¶nh con cß l¹i t­îng tr­ng cho nh÷ng con ng­êi, nhÊt lµ ng­êi phô n÷ ®ang nhäc nh»n, vÊt v¶ ®Ó kiÕm sèng nu«i con. 4. H×nh t­îng trung t©m trong bµi th¬ lµ c¸nh cß nh­ng c¶m høng chñ ®¹o l¹i lµ t×nh mÑ. H×nh ¶nh con cß ®· gîi ý nghÜa biÓu t­îng vÒ lßng mÑ, vÒ sù d×u d¾t, n©ng ®ì ®Çy dÞu dµng cña ng­êi mÑ. Bëi vËy, nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh kh¸i qu¸t trong bµi ®Òu lµ nh÷ng c©u th¬ chan chøa t×nh c¶m yªu th­¬ng cña ng­êi mÑ: 16
17. Đọc thêm văn 9 kì II Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ §i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con. §ã lµ mét quy luËt t×nh c¶m bÒn v÷ng vµ s©u s¾c, thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu th­¬ng v« bê bÕn cña ng­êi mÑ. Dï ë ®©u, bªn mÑ hay ®Õn ph­¬ng trêi kh¸c, dï cßn nhá hay ®· lín kh«n th× con vÉn ®­îc mÑ hÕt lßng th­¬ng yªu, che chë. Mét con cß th«i Con cß mÑ h¸t Còng lµ cuéc ®êi Vç c¸nh qua n«i. Lêi ru còng lµ khóc h¸t yªu th­¬ng. Sù ho¸ th©n cña ng­êi mÑ vµo c¸nh cß mang nhiÒu ý nghÜa s©u xa, kÕt tô nh÷ng hi sinh, gian khæ, nhäc nh»n ®Ó nh÷ng lêi yªu th­¬ng cµng trë nªn s©u s¾c, ®»m th¾m. C©u th¬ cuèi lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp. C¸nh cß vç qua n«i nh­ d¸ng mÑ ®ang nghiªng xuèng chë che, ®ang nãi víi con nh÷ng lêi tha thiÕt cña lßng mÑ. 5. Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña bµi th¬ VÒ thÓ th¬: Trong bµi th¬ nµy, t¸c gi¶ sö dông thÓ th¬ tù do nh­ng c¸c ®o¹n th­êng ®­îc b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c©u th¬ ng¾n, cã cÊu tróc gièng nhau, nhiÒu chç lÆp gîi ©m ®iÖu lêi ru. Tuy nhiªn, trong bµi th¬, ta cßn nhËn thÊy giäng suy ngÉm, triÕt lÝ. VÒ h×nh ¶nh: H×nh ¶nh con cß trong ca dao trë thµnh ®iÓm tùa cho nh÷ng liªn t­ëng, t­ëng t­îng cña t¸c gi¶. Nh÷ng h×nh ¶nh trong bµi th¬ võa rÊt gÇn gòi, x¸c thùc nh­ng ®ång thêi còng giµu ý nghÜa biÓu t­îng vµ s¾c th¸i biÓu c¶m. - NhÞp ®iÖu linh ho¹t cña thÓ th¬ tù do ®· gióp t¸c gi¶ thÓ hiÖn mét c¸ch ®Æc s¾c h×nh t­îng con cß trong lêi h¸t ru cña bµ mÑ. 6. H×nh ¶nh con cß kh«ng míi, nh­ng b¾t nguån tõ m¹ch tr÷ t×nh tha thiÕt trong ca dao, bµi th¬ Con cß lµ sù kÕt tinh gi÷a c¶m høng tr÷ t×nh d©n gian vµ chÊt triÕt lÝ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c cña t¸c gi¶ Hoa ngµy th­êng - Chim b¸o b·o. MÙA XUÂN NHO NHỎ Thanh H¶i I. Tác giả: - Thanh Hải (1930 - 1980) tên khai sinh là Phạm bá Ngoãn, quê ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. - Ông hoạt động văn nghệ từ cuối những năm kháng chiến chống Pháp. Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, Thanh Hải ở lại quê hương hoạt động và là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học Cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu. II. Tác phẩm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết vào tháng 11/1980, không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến cuộc sống đất nước thiết tha và ước nguyện của tác giả. 2. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật: - Nội dung: bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc. 17
18. Đọc thêm văn 9 kì II - Nghệ thuật: bài thơ theo thể năm tiếng, có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị gợi cảm, so sánh ẩn dụ và sáng tạo. 3. Mạch cảm xúc và bố cục: * Mạch cảm xúc: được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, mở rộng ra với mùa xuân đất nước, cách mạng. Cảm xúc lắng đọng dần vào suy tư và ước nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt trầm xao xuyến của riêng mình, góp vào mùa xuân chung lớn lao “một mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế. * Bố cục: Gồm 4 phần: - Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên, đất trời - Khổ 2 + 3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước - Khổ 4 + 5: Suy nghĩ và ước nguyện của tác giả trước mùa xuân đất nước. - Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế. 4. Tên bài thơ: - “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ. - Hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ” là biểu tượng cho những gì tinh tuý, đẹp đẽ nhất của sự sống và cuộc đời mỗi con người. - Thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng với cái chung, giữa cá nhân và cộng đồng. - Thể hiện nguyện ước của nhà thơ muốn làm một mùa xuân, nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất khiêm nhường là một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của thiên nhiên, đất nước, của cuộc đời chung và khát vọng sống chân thành, cao đẹp của nhà thơ. Đó cũng chính là chủ đề của bài thơ mà nhà thơ muốn gửi gắm. B. PHÂN TÍCH BÀI THƠ: 1. Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của thiên nhiên (6 câu đầu): - Bức tranh mùa xuân thiên nhiên trong 6 câu thơ đầu được vẽ bằng vài nét phác hoạ nhưng rất đặc sắc. - Không gian cao rộng của bầu trời, rộng dài của dòng sông, màu sắc hài hoà của bông hoa tím biếc và dòng sông xanh - đặc trưng của xứ Huế. - Rộn rã, tươi vui với âm thanh tiếng chim chiền chiện hót vang trời, tiếng chim trong anhs áng xuân lan toả khắp bầu trời như đọng thành “từng giọt long lanh rơi”. - Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất trời thể hiện qua cái nhìn trìu mến với cảnh vật, trong những lời bộc lộ trực tiếp như lời trò chuyện với thiên nhiên “ơi, hót chi mà ”. Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong một động tác trữ tình đón trân trọng vừa tha thiết trìu mến với mùa xuân: đưa tay hứng lấy từng giọt long lanh của tiếng chim chiền chiện. “Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng”. - Có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách khác nhau. Trước hết, “giọt long lanh” là những giọt mưa mùa xuân, giọt sương mùa xuân, trong sáng, rơi xuống từng nhành cây, kẽ lá như những hạt ngọc. - Ở đây, giọt long lanh cũng có thể được hiểu theo nghĩa ẩn dụng chuyển đổi cảm giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt (hình và khối, cảm nhận bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”. Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện mong muốn hoá vào thiên nhiên đất trời trong tâm tưởng giữa mùa đông giá lạnh khiến ta vô cùng khâm phục. II. Cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân của đất nước (10 câu tiếp) 18
19. Đọc thêm văn 9 kì II - Hình ảnh lộc xuân theo người ra tràn theo người ra đồng làm đẹp ý thơ với cuộc sống lao động và chiến đấu, xây dựng và bảo vệ, 2 nhiệm vụ không thể tách rời. Họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước. “Mùa xuân người cầm súng Lộc giắt đầy quanh lưng Mùa xuân người ra đồng Lộc trải dài nương mạ” + “Mùa xuân người cầm súng. Lộc giắt đầy trên lưng”: liên tưởng đến những người chiến sỹ ra trận mà trên vai, trên lưng họ có cành lá nguỵ trang. Những cành lá ấy mang lộc biếc, chồi non, mang theo mùa xuân của thiên nhiên, cây cỏ. Từ “lộc” còn làm cho người ta liên tưởng đến hình ảnh người lính khi ra trận, mang theo sức sống của cả dân tộc. Chính màu xanh sức sống đó đã tiếp cho người lính có thêm sức mạnh, ý chí để họ vươn xa ra phía trước tiêu diệt quân thù. + “Mùa xuân người ra đồng. Lộc trải dài nương mạ”: nói về những người lao động, những người ươm mầm cho sự sống, ươm những hạt mầm non trên những cánh đồng quê hương, từ “lộc” cho ta nghĩ tới những cánh đồng trải dài mênh mông với những chồi non mới nhú lên xanh mướt từ những hạt thóc giống đầu mùa xuân. Từ “lộc” còn mang sức sống, sức mạnh của con người. Có thể nói, chính con người đã tạo nên sức sống của mùa xuân thiên nhiên, đất nước. + “Tất cả như hối hả. Tất cả như xôn xao". Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận mùa xuân đất nước bằng hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trương, liên tục không dừng lại. “Xôn xao” khiến ta nghĩ tới những âm thanh liên tiếp vọng về, hoà lẫn với nhau xao động. Đây chính là tâm trạng tác giả, là cái náo nức trong tâm hồn. Tiếng lòng của tác giả như reo vui náo nức trước tinh thần lao động khẩn trương của con người. Mùa xuân đất nước được làm nên từ cái hối hả ấy. Sức sống của đất nước, của dân tộc, cũng được tạo nên từ sự hối hả, náo nức của người cầm súng, người ra đồng. Như vậy, hình ảnh mùa xuân đất nước đã đươcn mở rộng dần. Đầu tiên, nó chỉ gói gọn trên đôi vai, tấm lưng của người ra trận, đã được mở rộng thành một cánh đồng bao la. - Nhà thơ tin tưởng, tự hào về tương lai tươi sáng của đất nước cho dù trước mắt còn nhiều vất vả, khó khăn. Và đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh thật đẹp mang nhiều ý nghĩa : "Đất nước bốn nghìn năm Vất vả và gian lao Đất nước như vì sao Cứ đi lên phía trước”. Sao là một nguồn sáng lấp lánh, là vẻ đẹp vĩnh hằng vượt qua mọi không gian và thời gian. Sao cũng là hình ảnh rạng ngời trên lá cờ Tổ quốc. Qua đó, tác giả Thanh Hải bộc lộ niềm tự hào về một đất nước Việt Nam anh hùng và giàu đẹp. Đất nước mãi trường tồn, vĩnh cửu cùng vũ trụ, không bao giờ mất đi và không một thế lực nào ngăn cản được, nhất định đất nước cũng sẽ toả sáng như những vì sao trong hành trình đi đến tương lai rực rỡ, đi đến bến bờ hạnh phúc. Đó là chí quyết tâm, niềm tin sắt đá, niềm tự hào lạc quan của cả dân tộc. Ở câu thơ thứ hai, phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước, vượt qua mọi khó khăn, cảm xúc của nhà thơ là cảm xúc lạc quan, tin tưởng, ngợi ca sức sống của quê hương đất nước, của dân tộc khi mùa xuân về. III. Ước nguyện của nhà thơ (8 câu tiếp) - Muốn làm những việc hữu ích dâng hiến cho đời bày tỏ qua những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp. Đẹp và tự nhiên và giàu ý nghĩa vì nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh tuý của thiên nhiên để diễn tả vẻ đẹp của tâm hồn: “Ta làm con chim hót 19
20. Đọc thêm văn 9 kì II Ta làm một nhành hoa Ta nhập vào hoà ca Một nốt trầm xao xuyến". - Làm "con chim hót" giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư cống hiến tiếng hót vui, làm "một cành hoa" giữa vườn hoa xuân rực rỡ vô tư cống hiến hương sắc cho đời, làm "một nốt trầm" giữa bản hoà tấu muôn điệu, làm "một mùa xuân nho nhỏ" góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung. Ở phần đầu bài thơ, tác giả đã phác hoạ hình ảnh mùa xuân bằng các chi tiết bông hoa và tiếng chim hót. Cấu tứ lặp đi lặp lại như vậy tạo ra sự đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc ấy trở lại đã mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên. - Điệp từ "ta" như một lời khẳng định. Nó không chỉ là lời tâm niệm thiết tha, chân thành của nhà thơ mà nó còn đề cập đến một vấn đề lớn là khát vọng chung của nhiều người. "Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc” - Ước nguyện hoá thân đso vô cùng cháy bỏng, nhưng được tác giả âm thầm “lặng lẽ dâng cho đời”. “Nho nhỏ”, “lặng lẽ” là cách nói khiêm tốn, chân thành mà giản dị, là cách sống cao đẹp. Tác giả muốn mỗi người là một mùa xuân nhỏ hoà vào cuộc sống, là ước nguyện sống có ích, được cống hiến cho đời như Tố Hữu đã viết trong “Một khúc ca xuân”. “Nếu là con chim, chiếc lá Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh Lẽ nào vay mà không có trả Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình” - “Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo, cũng là cách thể hiện thiết tha, cảm động. Nó đã khắc sâu ý tưởng: “Mỗi cuộc đời đã hoá núi sông ta” (Nguyễn Khoa Điềm). Đó không phải mong muốn trong một lúc mà là cả một cuộc đời “Dù là tuổi hai mươi. Dù là khi tóc bạc”. - Điệp từ “Dù là” khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ được nhấn mạnh làm cho người đọc không chỉ xúc động trước một giọng thơ ấm áp, mà còn xúc động trước lời tâm sự thiết tha của một con người đã từng trải qua 2 cuộc kháng chiến, đã cống hiến trọn cuộc đời và sự nghiệp cho cách mạng vẫn tha thiết được sống đẹp, sống có ích với tất cả sức sống tươi trẻ của mình cho cuộc đời chung. - Bài thơ được viết một tháng trước khi nhà thơ trở về với cát bụi nhưng không gợi chút băn khoăn về bệnh tật, những suy nghĩ riêng tư cho bản thân mà chỉ “lặng lẽ cháy bỏng một khát khao được dâng hiến”. IV. Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế (Khổ cuối) Như một nhịp láy lại của khúc dân ca dịu dàng, đằm thắm tăng giá trị biểu hiện của các khổ thơ trên đem lại thi vị Huế trìu mến tha thiết. “Mùa xuân - ta xin hát Khúc Nam ai, Nam bình Nước non ngàn dặm mình Nước non ngàn dặm tình Nhịp phác tiền đất Huế". - Bài thơ khép lại trong âm điệu khúc Nam ai, Nam bình xứ Huế. Đoạn thơ kết thúc như một khúc hát ca ngợi mùa xuân, để lại dư vị sâu lắng. Nhà thơ muốn hát lên điệu Nam ai, Nam bình, điệu dân ca tha thiết xứ Huế để đón mừng mùa xuân. Câu ca nghe như một lời từ biệt để hoà vào vĩnh viễn. Nhưng đây không phải là lời ca buồn thủa trước “nhịp phác tiền đất Huế” nghe giòn giã, vang xa. - “Nước non ngàn dặm mình. 20
21. Đọc thêm văn 9 kì II Nước non ngàn dặm tình” còn ngân nga mãi mãi. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm mới có thể hát lên trong hoàn cảnh nhà thơ lúc đó (đang ốm nặng và sắp qua đời). Điều đó làm ta càng yêu quý tiếng hát và tấm lòng nhà thơ. Như vậy, xuyên suốt bài thơ không chỉ là hình tượng mùa xuân. Từ tiếng chim chiền chiện tượng trưng cho khúc hát của đất trời đến làm một nốt nhạc trầm nhập vào bản hoà ca đất nước, và đến đây là khúc hát tạo ấn tượng một bài ca không dứt. Một bài ca yêu cuộc sống. Bài thơ được nhạc sỹ Trần Hoàn phổ nhạc thành bài hát và trở thành một khúc ca xuân quen thuộc, xúc động, còn mãi với đời. V. Nghệ thuật đặc sắc: - Thể thơ 5 chữ gần với điệu dân ca, âm hưởng trong sáng, nhẹ nhàng, tha thiết, điệu thơ như điệu của tâm hồn, cách gieo vần liền tạo sự liền mạch của dòng cảm xúc. - Hình ảnh tự nhiên, giản dị, những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng, đặc biệt một số hình ảnh cành hoa, con chim, mùa xuân được lặp đi lặp lại và nâng cao, gây ấn tượng đậm đà. - Cấu tứ bài thơ chặt chẽ, chủ yếu dựa trên sự phát triển của hình tượng mùa xuân: từ mùa xuân đất trời - > đất nước - > con người. - Giọng điệu bài thơ phù hợp với cảm xúc của tác giả: Ở đoạn đầu vui, say sưa với vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, rồi phấn chấn, hối hả trước khí thế lao động của đất nước. Và cuối cùng là trầm lắng, hơi trang nghiêm mà thiết tha bộc bạch, tâm niệm. VI. Trong phần đầu bài thơ, tác giả dùng đại từ “tôi” sang phần sau lại dùng đại từ “ta”. Em hiểu như thế nào về sự chuyển đổi đại từ nhân xưng ấy của chủ thể trữ tình. - Tôi và ta đều là đại từ nhân xưng ở ngôi thứ nhất. - Giữa hai phần của bài thơ có sự chuyển đổi đại từ nhân xưng của chủ thể trữ tình từ “tôi” sang “ta”. Điều này không phải hoàn toàn là ngẫu nhiên mà đã được tác giả sử dụng như một dụng ý nghệ thuật thích hợp với sự chuyển biến của cảm xúc và tư tưởng trong bài thơ. Chữ “tôi” trong câu “tôi đưa tay tôi hứng” ở khổ thơ đầu vừa thể hiện một cái “tôi” cụ thể rất riêng của nhà thơ, vừa thể hiện được sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và sự sống của mùa xuân. Nếu thay bằng chữ “ta” thì hoàn toàn không thích hợp với nội dung cảm xúc ấy mà chỉ vẽ ra một tư thế có vẻ phô trương. - Còn trong phần sau, khi bày tỏ điều tâm niệm tha thiết như một khát vọng được dâng hiến giá trị tinh tuý của đời mình cho đời chung thì đại từ “ta” lại tạo được sắc thái quan trọng, thiêng liêng của một lời nguyện ước. - Hơn nữa, điều tâm nguyện ấy không chỉ của riêng nhà thơ, mà của biết bao thế hệ người Việt Nam đang sống và cống hiến cho sự nghiệp chung, cái “tôi” của tác giả đã thay cho nhiều cái “tôi” khác, nó nhất thiết phải hoá thân thành cái “ta”. Nhưng “ta” mà không hề chung chung vô hình, mà vẫn nhận ra được một giọng nhỏ nhẹ, khiêm nhường, đằm thắm của cái “tôi” Thanh Hải. phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” 1. Mùa xuân của thiên nhiên đất nước (khổ 1) a. Cảm hứng xuân phơi phới của Thanh Hải đã dệt nên một bức tranh xuân rất đẹp, đầy sức sống và tràn ngập niềm vui rạo rực. - Bức tranh ấy được chấm phá bằng rất ít chi tiết: một dòng sông xanh, một bông hoa tím biếc, một tiếng chim chiền chiện. Những nét chấm phá ấy đã vẽ ra được một không gian cao rộng, màu sắc tươi thắm của mùa xuân và cả âm thanh vang vọng, tươi vui của chim chiền chiện. + Ngay hai câu mở đầu đã gặp một cách viết khác lạ. Không viết như bình thường : một bông hoa tím biếc mọc giữa dòng sông xanh” mà đảo lại: “Mọc giữa dòng sông xanh. Một bông hoa tím biếc”. Động từ “mọc” đặt ở đầu khổ thơ của bài thơ là một dụng ý NT của tác giả => khắc sâu ấn tượng về sức sống trỗi dậy và vươn lên của mùa xuân.Tưởng như bông hoa tím biếc kia đang từ từ, lồ lộ mọc lên, vươn lên, xoè nở trên mặt nước xanh của dòng sông xuân. 21
22. Đọc thêm văn 9 kì II + Tại sao màu nước sông lại xanh mà không là “dòng nước trong mát” (bài “Vàm cỏ đông” của Hoài Vũ), hay không là “dòng sông đỏ nặng phù sa” trong thơ Nguyễn Đình Thi – bài Đất nước)? Có phải đấu là màu nước của Hương Giang, hay chính là tín hiệu báo mùa xuân đang về? Mùa xuân trang trải êm trôi một dòng xanh dịu mát. Màu xanh lam của dòng sông hương hoà cùng màu tím biếc của hoa, một màu tím giản dị, thuỷ chung, mộng mơ và quyến rũ. Đó là mầu sắc đặc trưng của xứ Huế. + Tiếng chim chiền chiện tạo nên một nét đẹp nữa của mùa xuân: “Ơi con chim chiền chiện. Hót chi mà vang trời”=>. nhạc điệu của câu thơ như giai điệu của mùa xuân tươi vui và rạo rực. Các từ than gọi “ơi, chi, mang chất giọng ngọt ngào đáng yêu của người xứ Huế (thân thương, gần gũi) . Câu thơ cứ như câu nói tự nhiên không trau chuốt từ ngữ nhưng vẫn mang âm hưởng thi ca. Câu hỏi tu từ “hót chi” thể hiện tâm trạng đùa vui, ngỡ ngàng, thích thú của tác giả trước giai điệu của mùa xuân. - Quả thật, thiên nhiên nhất là mùa xuân vốn hào phóng, sẵn sàng trao tặng con người mọi vẻ đẹp nếu con người biết mở rộng tấm lòng. Thanh Hải đã thực sự đón nhận mùa xuân với tất cả sự tài hoa của ngòi bút, sự thăng hoa của tâm hồn. Nhà thơ lặng ngắm, lặng nghe bằng cả trái tim xao động, bằng trí tưởng tượng, liên tưởng độc đáo: “Từng giọt long lanh rơi. Tôi đưa tay tôi hứng” Về hai câu thơ trên, có hai cách hiểu: từng giọt ở đây là giọt mưa xuân long lanh trong ánh sáng của trời xuân; nhưng cũng còn có thể hiểu hai câu này gắn với hai câu trước: Tiếng chim đang vang xa bỗng gần lại, rõ ràng, tròn trịa như kết thành những giọt sương óng ánh sắc màu, rơi rơi, rơi mãi tưởng chừng không dứt và nhà thơ đưa tay hứng từng giọt âm thanh ấy. Như vậy từ một hình tượng, một sự vật được cảm nhận bằng âm thanh ( thính giác), tác giả đã chuyển đổi biến nó thành một sự vật có thể nhìn được bằng mắt ( thị giác) bởi nó có hình khối, màu sắc rồi lại được như cảm nhận nó bằng da thịt, bằng sự tiếp xúc ( xúc giác).Nghệ thuật ví ngầm, chuyển đổi cảm giác quả đã đạt tới mức tinh tế đáng khâm phục. Hai câu thơ đã biểu hiện niềm say sưa, ngây ngất, xốn xang, rạo rực của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời lúc vào xuân. Chắc hẳn trong lòng thi sĩ đang dạt dào tình yêu quê hương, đất nước, tình yêu cuộc đời. 2. Từ mùa xuân của thiên nhiên đất trời, cảm hứng thơ chuyển sang cảm nhận về mùa xuân của đất nước một cách tự nhiên. -Đây là mùa xuân của con người đang lao động và chiến đấu, của đất nước vất vả và gian lao đang đi lên phía trước. Hình ảnh “người cầm súng, người ra đồng” biểu trưng cho hai nhiệm vụ chiến đấu và lao động dựng xây lại quê hương sau những đau thương mất mát. Ai cũng có nhiệm vụ của mình: người lính tiếp tục bảo vệ quê hương, vòng là nguỵ trang của người chiến sĩ đang nảy những chồi non, lộc biếc như mang theo cả mùa xuân cùng các anh ra trận. Người nông dân ra đồng làm nên hạt lúa, trên nương mạ, ruộng lúa của bác nông dân, mầm non, sức sống thanh xuân đang đua nhau trỗi dậy, giục giã, thôi thúc lòng người. Sức gợi cảm của câu thơ được thể hiện qua hình ảnh “lộc” của mùa xuân gắn với người cầm súng, người ra đồng. “Lộc” là chồi non, nhưng “lộc” còn có nghĩa là mùa xuân, là sức sống, là thành quả hạnh phúc. Câu thơ vừa tả thực, vừa tượng trưng cho sức sống của mùa xuân đất nước, sức sống của mỗi con người. - Âm hưởng thơ hối hả, khẩn trương với nhiều điệp từ, điệp ngữ láy lại ở đầu câu. - Sức sống của mùa xuân còn được cảm nhận trong nhịp điệu hối hả, trong âm thanh xôn xao. Và đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh đẹp: đất nước như vì sao. Cứ đi lên phía trước”. Hình ảnh so sánh gợi liên tưởng đến vẻ đẹp, ánh sáng và hi vọng. “Đất nước bốn nghìn năm”, hoá thành những vì sao đi lên, bay lên, ngời sáng lung linh => Cảm xúc của nhà thơ đối với đất nước: say mê, tự hào, tin tưởng con người và cuộc sống của quê hương, đất nước khi vào xuân. 3. Từ cảm xúc về mùa xuân của thiên nhiên, đất nước, mạch thơ chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trước mùa xuân đất nước. 22
23. Đọc thêm văn 9 kì II ( Đoạn này, tác giả dùng phương thức biểu cảm trực tiếp. Nhân vật “ta” trực tiếp bộc lộ tâm niệm của mình. ) - Điều tâm niệm của nhà thơ: là khát vọng được hoà nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp – dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. - Điều tâm niệm ấy được thể hiện một cách chân thành trong những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp. Đẹp và tự nhiên vì nhà thơ đã dùng những hình ảnh đẹp của thiên nhiên để nói lên ước nguyện của mình. Một con chim hót để cất tiếng thơ ngợi ca đất nước, làm một nhành hoa để đem lại hương thơm cho cuộc đời. Bao trùm tất cả, ông ước nguyện hoá thành « một mùa xuân nho nhỏ », lặng lẽ, âm thầm dâng hiến toàn bộ tâm hồn, trí tuệ, sức lực và cả sự sống của mình góp cùng mọi người : « Dù là tuổi hai mươi. Dù là khi tóc bạc ». - Những hình ảnh bông hoa, tiếng chim hót được tác giả phác hoạ ở phần đầu bài thơ giờ đây lại trở lại trong khổ thơ này trong giọng thơ êm ái, ngọt ngào. Cách cấu tứ lặp lại như vậy tạo ra sự đối ứng chặt chẽ và mang một ý nghĩa mới: Niềm mong muốn được sống có ích,cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên như con chim mang đến tiếng hót, bông hoa toả hương sắc cho đời. Trong bài “một khúc ca xuân” Tố Hữu cũng có những suy ngẫm tương tự: Nếu là con chim, chiếc lá Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh Lẽ nào vay mà không có trả Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình? => Điều tâm niệm ấy thật cao đẹp, chân thành, là sự phát triển tự nhiên trong mạch cảm xúc của bài thơ. Điệp từ “ta” như một lời khẳng định. Và cái “ta” vốn chỉ để nói về mình bỗng như trở thành cái “ta” chung của nhiều người, khát vọng của nhiều người. Điệp ngữ “dù là” như một lời tự khẳng định, tự nhủ với lương tâm -> sự kiên trì, thử thách với thời gian, tuổi già, bệnh tật để mãi làm một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hương, đất nước. Giọng thơ nhỏ nhẹ, chân tình nhưng mang sức khái quát lớn. = > Ước nguyện của nhà thơ cho ta hiểu mỗi người phải biết sống, cống hiến cho cuộc đời.Thế nhưng dâng hiến, hoà nhập mà vẫn giữ được nét riêng mỗi người 4. Kết thúc: Một điệu dân ca xứ Húê quen thuộc, ngọt ngào, êm dịu., sử dụng ngôn ngữ giàu nhịp điệu, các vần bằng tha thiết, êm ái. Kết cấu đầu cuối tương ứng tạo ra sự đối ứng chặt chẽ, hài hoà cân đối cho bài thơ đồng thời thể hiện rõ hơn mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên. - Kết thúc bài thơ là câu hát “Câu Nam ai, nam bình ” Nam Ai nam Bình là những điệu ca Huế nổi tiếng - Đó là ý nguyện của người tha thiết với vẻ đẹp của tâm hồn quê hương đất nước mình. Phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” Dàn ý: A. Mở bài: - Giới thiệu đề tài mùa xuân trong thi ca - Dẫn vào bài thơ “mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải” - Hoàn cảnh ra đời đặc biệt của bài thơ: 1980 – lúc nhà thơ đang nằm trên giường bệnh, chỉ một tháng sau, nhà thơ qua đời. -Những xúc cảm của tác giả trước mùa xuân của thiên nhiên, đất nước và khát vọng đẹp đẽ muốn làm “một mùa xuân nho nhỏ” dâng hiến cho cuộc đời. B. Thân bài 1. Luận điểm 1: mùa xuân của thiên nhiên - Bức tranh mùa xuân tươi đẹp, trong sáng, gợi cảm, tràn đầy sức sống, tươi vui rộn rã qua các hình ảnh thơ đẹp: Bông hoa tím biếc, dòng sông xanh, âm thanh của tiếng chim chiền chiện 23
24. Đọc thêm văn 9 kì II - Nghệ thuật: + Từ ngữ gợi cảm, gợi tả. + Đảo cấu trúc câu: Mọc giữa dòng sông xanh + Sử dụng màu sắc, âm thanh + Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong câu thơ: “Từng giọt long lanh rơi. Tôi đưa tay tôi hứng”. - Cảm xúc : say sưa, ngây ngất của nhà thơ trước cảnh đất trời vào xuân 2. Luận điểm 2: Mùa xuân của đất nước Đây là mùa xuân của con người đang lao động và chiến đấu, của đất nước vất vả và gian lao đang đi lên phía trước. - HÌnh ảnh biểu tượng: người cầm súng, người ra đồng -> hai nhiệm vụ chiến đấu và xây dựng đất nước. - Hình ảnh ẩn dụ: lộc non ( chồi non, lá non, sức sống của mùa xuân, thành quả hạnh phúc) trong câu thơ: “ Lộc giắt đầy trên lưng. Lộc trải dài nương mạ” Nghệ thuật. + Nhịp điệu hối hả, những âm thanh xôn xao. + Hình ảnh so sánh, nhân hoá đẹp: “đất nước như vì sao . cứ đi lên phía trước” -> ngợi ca vẻ đẹp đất nước tráng lệ, trường tồn, thể hiện niềm tin sáng ngời của nhà thơ về đất nước. 3. Luận điểm 3: Tâm niệm của nhà thơ. (Xem câu 1). - Điều tâm niệm của nhà thơ: là khát vọng được hoà nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp – dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. + Hình ảnh thơ tự nhiên giàu sức gợi tả, dùng những hình ảnh của thiên nhiên để nói lên ước nguyện của mình: làm một tiếng chim hót trong rộn rã tiếng chim ca, một cành hoa để góp vào vườn hoa muôn hương sắc, một nốt trầm âm thầm, lặng lẽ để nhập vào húc ca tiếng hát của nhân dân . + Những hình ảnh ấy được nhắc tới ở khổ thơ đầu, lặp lại ở khổ thơ này trong giọng thơ nhè nhẹ, êm ái, ngọt ngào mang ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên. - Đánh giá: Điều tâm niệm ấy thật cao đẹp, chân thành, là sự phát triển tự nhiên trong mạch cảm xúc của bài thơ - Điệp từ “ta” như một lời khẳng định. Và cái “ta” vốn chỉ để nói về mình bỗng như trở thành cái “ta” chung của nhiều người, khát vọng của nhiều người. - Ước nguyện đó được đẩy lên cao thành một lẽ sống cao đẹp: Mỗi người nên cống hiến cho cuộc đời chung một nét riêng, cái phần tinh tuý nhất của mình dù là nhỏ bé, một cách lặng lẽ, khiêm tốn, không kể gì đến tuổi tác. + Điệp ngữ “dù là” như một lời tự khẳng định, tự nhủ với lương tâm -> sự kiên trì, thử thách với thời gian, tuổi già, bệnh tật để mãi làm một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hương, đất nước + Giọng thơ nhỏ nhẹ, chân tình nhưng mang sức khái quát lớn. - Ước nguyện của nhà thơ cho ta hiểu mỗi người phải biết sống, cống hiến cho cuộc đời. Thế nhưng dâng hiến, hoà nhập mà vẫn giữ được nét riêng của mỗi người . C. Kết luận: - Cấu tứ thơ độc đáo, cảm hứng xuân phơi phới, hình ảnh sáng tạo, nhạc điệu vui tươi tha thiết. - Bài thơ đem đến những cảm xúc đẹp về mùa xuân, gợi suy nghĩ về một lẽ sống cao đẹp của một tâm hồn trong sáng. - Càng tin yêu mùa xuân của đất nước và “mùa xuân nho nhỏ” của lòng mình. Muốn góp phần công sức nhỏ bé để tô điểm cho mùa xuân của cuộc đời thêm tươi đẹp. Bài tham khảo. I – Mở bài: 24
25. Đọc thêm văn 9 kì II Mùa xuân từ lâu đã là đề tài vô tận cho các thi sĩ. Nhưng hiếm có bài thơ nào viết về mùa xuân lại hay và trong hoàn cảnh đặc biệt như “mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải, nhà thơ của xứ Huế mộng mơ. Bài thơ “mùa xuân nho nhỏ” được sáng tác năm 1980, khi tác giả đang nằm trên giường bệnh và chỉ mấy tuần lễ sau khi hoàn thành bài thơ thì nhà thơ đã qua đời. Đây là một bài thơ hay tiêu biểu cho hồn thơ Thanh Hải đã thể hiện được “tâm nguyện thật thiết tha, cảm động của nhà thơ Thanh Hải với đất nước, với cuộc đời. II – Thân bài: 1. Mùa xuân của thiên nhiên. Cảm hứng xuân phơi phới của Thanh Hải đã dệt nên một bức tranh mùa xuân thiên nhiên tươi đẹp, hiền hoà, đầy sức sống của xứ Huế mộng mơ. Mọc giữa dòng sông xanh Tôi đưa tay tôi hứng - Xứ Huế đã đi vào trong thi ca của không ít các thi nhân như Hàn Mạc Tử, Tố Hữu nhưng ở đây với bài thơ này ta vẫn cảm nhận được phong vị rất riêng của Thanh Hải. Bức tranh xuân ấy hiện lên rất ít chi tiết nhưng vẫn đẹp, một vẻ đẹp hoàn thiện với đầy đủ sắc màu, âm thanh và đường nét. Có một dòng sông xanh hiền hoà, mênh mang làm nền cho sắc tím của bông hoa, màu tím của xứ Huế thơ mộng, của nhớ nhung đã tạo nên cảm giác mát dịu làm sao! Nghệ thuật đảo ngữ càng làm nổi bật vẻ đẹp của bông hoa. Bông hoa ấy mọc từ giữa dòng sông như tâm điểm của một bức tranh đầy ấn tượng. Bông hoa ấy như phát sinh, khởi nguồn từ cái sức sống dồi dào, bất tận của dòng sông xanh để không ngừng vươn lên bất tử. Bức tranh ấy càng sống động hơn bởi âm thanh của tiếng chim chiền chiện quen thuộc của quê hương miền trung. Tiếng chim ấy hót vang bên trời cao, tiếng hót trong trẻo, ngân nga, rộn ràng có độ lan tỏa không dứt, làm cho không khí của mùa xuân trở nên náo nức lạ thường. - Hãy đọc lại khổ thơ đầu và lắng nghe trong đó: có phải là nhạc và thơ đã hoà quyện vào từng chữ, từng dòng trong cả khổ thơ, đem đến môt giai điệu mùa xuân vui tươi, rạo rực ? Nhà thơ lặng ngắm, lắng nghe với vẻ say mê và tấm lòng tràn đầy một cảm xúc thanh cao trong sáng. Bằng sự cảm nhận tinh tế của một tâm hồn nghệ sĩ, nhà thơ đã tạo dựng được một hình ảnh tuyệt đẹp, gợi ra sự liên tưởng phong phú cho người đọc về âm thanh của tiếng chim. Âm thanh mượt mà, trong vắt của tiếng chim thánh thót như chuỗi ngọc long lanh, đọng lại làm thành từng giọt niềm vui, rơi xuống cõi lòng rộng mở của thi sĩ, thấm vào tâm hồn đang rạo rực tình xuân. Như vậy từ một hình tượng, một sự vật được cảm nhận bằng âm thanh ( thính giác), tác giả đã chuyển đổi biến nó thành một sự vật có thể nhìn được bằng mắt ( thị giác) bởi nó có hình khối, màu sắc rồi lại được như cảm nhận nó bằng da thịt, bằng sự tiếp xúc ( xúc giác). Sự chuyển đổi cảm giác ấy là một sáng tạo nghệ thuật gợi cảm từ con mắt nhìn rất thơ của thi sĩ. Hình ảnh đưa tay “hứng” xiết bao yêu quý, nâng niu đã thể hiện được sự đồng cảm của tâm hồn nhà thơ trước thiên nhiên và cuộc đời. 2.Trong mùa xuân lớn ấy, đất nước và con người cũng mang vẻ đẹp của sức sống vô tận, rộn ràng bước vào một mùa xuân mới: Mùa xuân người cầm súng Lộc trải dài nương mạ - Lộc xuân theo người cầm súng, lộc xuân trải dài nương mạ. Hình ảnh dân tộc Việt Nam kết tụ lại ở “người cầm súng” và “người ra đồng”. Đây là mùa xuân của con người đang lao động và chiến đấu, của đất nước vất vả gian lao đang đi lên phía trước. Câu thơ vừa tả thực vừa tượng trưng hàm chứa nhiều ý nghĩa trong hình ảnh người lính và người nông dân với từ “lộc” nhiều nghĩa. “Lộc” là chồi non, lá non, nhưng “lộc” còn có nghĩa là mùa xuân, là sức sống, là thành quả hạnh phúc. Người cầm súng giắt lộc để nguỵ trang như mang theo sức xuân vào trận địa, người ra đồng như gieo mùa xuân trên từng nương mạ. Những con người lao động chiến đấu ấy đã mang cả mùa 25
26. Đọc thêm văn 9 kì II xuân ra trận địa của mình để gặt hái mùa xuân về cho đất nước. Âm hưởng thơ hối hả, khẩn trương với nhiều điệp từ, điệp ngữ láy lại ở đầu câu cùng với các tính từ “hối hả”, “xôn xao” làm tăng thêm sức xuân phơi phới, mãnh liệt trong mỗi con người và trong cả cộng đồng rộng lớn là dân tộc. Điều đó làm cho tác giả nhớ đến niềm tự hào lớn lao của đất nước: Đất nước bốn nghìn năm Cứ đi lên phía trước” - Đất nước đang bước vào mùa xuân, từ thiên nhiên đến con người đều hối hả và xôn xao. Mang tình sông núi, nhà thơ Thanh Hải đã có một cái nhìn sâu sắc và tự hào về chiều dài lịch sử bốn nghìn năm của đất nước.Đó là truyền thống anh hùng trong đánh giặc, cần cù trong dựng xây, là truyền thống nhân ái, là khát vọng hòa bình. Mỗi truyền thống ấy đều được xây đắp nên từ mồ hôi, công sức, nước mắt và thậm chí cả xương máu của biết bao thế hệ con người. Trong quá trình xây dựng và giữ nước, đất nước ta còn đầy vất vả và gian lao nhưng đất nước Việt Nam vẫn ngời sáng cứ tiến lên phía trước như một vì sao sáng. Vần thơ so sánh và nhân hoá thể hiện một niềm tin sáng ngời, ngợi ca đất nước tráng lệ, trường tồn. Ba tiếng “cứ đi lên” đã thể hiện ý chí quyết tâm và niềm tin sắt đá của dân tộc để xây dựng đất nước giàu và mạnh. - Đặt bài thơ vào những năm 80 khi nước ta còn đang phải đương đầu với bao khó khăn, nền kinh tế còn rất thấp kém thì ta càng trân trọng lòng yêu đời, yêu cuộc sống và niềm tin của nhà thơ Thanh Hải vào quê hương, đất nước. 3.Xúc cảm trước mùa xuân của thiên nhiên, của đất nước, nhà thơ muốn góp một mùa xuân nho nhỏ của mình để làm nên một mùa xuân lớn, mùa xuân của thiên nhiên, mùa xuân của đất nước, mùa xuân của cách mạng: Ta làm con chim hót Ta làm một nhành hoa Ta nhập vào hoà ca Một nốt trầm xao xuyến Đó là khát vọng sống hoà nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp, dù nhỏ bé, của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. Điều tâm niệm ấy được thể hiện một cách chân thành trong những hình ảnh tự nhiên giầu sức gợi tả, gây xúc động sâu xa trong lòng người đọc. Ước nguyện được làm một tiếng chim, một cành hoa để góp vào vườn hoa muôn hương muôn sắc, rộn rã tiếng chim, để đem lại hương sắc, tô điểm cho mùa xuân thêm tươi đẹp. Nhà thơ nguyện cầu được làm một “nốt trầm xao xuyến” không ồn ào, không cao điệu mà chỉ âm thầm, lặng lẽ để “nhập”vào khúc ca, tiếng hát của nhân dân vui mừng đón xuân về. Được tô điểm cho mùa xuân, được góp phần tạo dựng mùa xuân là tác giả đã nguyện hi sinh, nguyện cống hiến cho sự phồn vinh của đất nước. Một ước mơ nho nhỏ, chân tình, không cao siêu vĩ đại mà gần gũi quá, khiêm tốn và đáng yêu quá ! Hình ảnh nhuần nhị, tự nhiên, chân thành, giọng thơ nhè nhẹ, êm ái , ngọt ngào của những thanh bằng liên tiếp kết hợp với cách cấu tứ lặp lại như vậy đã mang một ý nghĩa mới nhấn mạnh thêm mong ước được sống có ích cho đời, cống hiến cho đất nước như một lẽ tự nhiên. Điệp từ “ta” như một lời khẳng định, vừa như một tiếng lòng, như một lời tâm sự nhỏ nhẹ, chân tình. Ước nguyện đó đã được đẩy lên cao thành một lẽ sống cao đẹp, không chỉ cho riêng nhà thơ mà cho tất cả mọi người, cho thời đại của chúng ta. Đó là lẽ sống cống hiến cho đời lặng lẽ, khiếm tốn, không kể gì đến tuổi tác: Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc. Thái độ ‘lặng lẽ dâng cho đời” nói lên ý nguyện thật khiêm nhường nhưng hết sức bền bỉ và vô cùng đáng quý vì đó là những gì tốt đẹp nhất trong cuộc đời. Thật cảm động làm sao trước ao 26
27. Đọc thêm văn 9 kì II wowcs của nhà thơ dẫu đã qua tuổi xuân của cuộc đời, vẫn được làm một mùa xuân nhỏ trong cái mùa xuân lớn lao ấy. Điệp ngữ “dù là” ở đây như một lời tự khẳng định để nhủ với lương tâm sẽ phải kiên trì, thử thách với thời gian tuổi già, bệnh tật để mãi mãi làm một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hương đất nước. Giọng thơ vẫn nhỏ nhẹ, chân tình nhưng mang sức khái quát lớn. Chính vì vậy, hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ” ở cuối bài như ánh lên, toả sức xuân tâm hồn trong toàn bài thơ. Những câu thơ cuối cùng mang đậm dấu ấn của những làn điệu dân ca trữ tình xứ Huế. Nó như tiếng tâm tình, thủ thỉ, như tiếng lòng sâu lắng thiết tha, nồng đậm nghĩa tình: Mùa xuân ta xin hát Câu Nam Ai, Nam Bình Nước non ngàn dặm Nhịp phách tiền đất Huế Cùng với ý nguyện ấy, khúc Nam Ai, Nam Bình ở khổ thơ kết nói lên niềm tin yêu tha thiết với quê hương, đất nước và cuộc đời. Đặt trong hoàn cảnh sáng tác bài thơ , tình cảm đó càng đáng trân trọng, càng cảm động biết bao ! III – Kết bài: “Mùa xuân nho nhỏ” là một bài thơ có tứ thơ độc đáo, cảm hứng xuân phơi phới, hình ảnh sáng tạo, nhạc điệu vui tươi tha thiết. Đọc “mùa xuân nho nhỏ”, trái tim ta dường như xao xuyến, một cảm xúc thanh cao, trong sáng từ từ dâng ngập hồn ta. Bài thơ đem đến cho chúng ta bao cảm xúc đẹp về mùa xuân, gợi cho ta suy nghĩ về một lẽ sống cao đẹp của một tâm hồn trong sáng khiến ta cảm phục và tin yêu. Còn gì đẹp hơn mùa xuân ? Có tình yêu nào rộng lớn hơn tình yêu quê hương đất nước ? Thấm nhuần tâm tư, ước nguyện của của nhà thơ, chúng ta càng thêm tin yêu vào mùa xuân của đất nước và “mùa xuân nho nhỏ” trong lòng mình. Chúng ta muốn cùng con chim chiền chiện hót lên khúc ca ngọt ngào gọi xuân về, muốn học thành tài để hiến dâng cho đất nước, góp phần công sức nhỏ bé để tô điểm cho mùa xuân cuộc đời thêm đẹp. *Gi¸ trÞ t¸c phÈm 1. Tõ xóc c¶m tr­íc mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi ®Õn mïa xu©n cña mçi con ng­êi trong mïa xu©n lín cña ®Êt n­íc, thÓ hiÖn kh¸t väng ®­îc d©ng hiÕn "mïa xu©n nho nhá" cña m×nh vµo mïa xu©n lín cña cuéc ®êi chung. 2. Mïa xu©n ë khæ th¬ ®Çu lµ mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi víi dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc, tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi - ChØ b»ng vµi nÐt ph¸c ho¹, t¸c gi¶ ®· vÏ ra c¶ kh«ng gian cao réng víi dßng s«ng, mÆt ®Êt, bÇu trêi bao la, víi mµu s¾c t­¬i th¾m (s«ng xanh, hoa tÝm biÕc), víi nh÷ng ©m thanh vang väng (tiÕng chim chiÒn chiÖn) cña mïa xu©n. C¶m xóc cña t¸c gi¶ tr­íc c¶nh mïa xu©n ®­îc diÔn t¶ qua hai c©u th¬: Tõng giät long lanh r¬i T«i ®­a tay t«i høng. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ hai c©u th¬ nµy, tuy nhiªn cã thÓ hiÓu "tõng giät" lµ "nh÷ng giät mïa xu©n", lµ sù chuyÓn ®æi c¸c c¶m gi¸c, tõ mµu s¾c, ©m thanh, h×nh ¶nh sang h×nh khèi, ®­êng nÐt, mét sù cô t­îng ho¸ nh÷ng yÕu tè v« h×nh (©m thanh, mµu s¾c ) thµnh mét yÕu tè h÷u h×nh, cã thÓ c¶m nhËn ®­îc b»ng nhiÒu gi¸c quan. Dï hiÓu nh­ thÕ nµo th× hai c©u th¬ còng thÓ hiÖn niÒm say s­a ng©y ngÊt cña nhµ th¬ tr­íc c¶nh mïa xu©n. 27
28. Đọc thêm văn 9 kì II 3. Tõ c¶m xóc vÒ mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi, nhµ th¬ chuyÓn sang bµy tá nh÷ng suy ngÉm vµ t©m niÖm vÒ mïa xu©n ®Êt n­íc. §ã lµ kh¸t väng ®­îc hoµ nhËp vµo cuéc sèng, ®­îc cèng hiÕn phÇn tèt ®Ñp cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt n­íc. §iÒu t©m niÖm Êy ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thµnh trong nh÷ng h×nh ¶nh tù nhiªn, gi¶n dÞ vµ ®Ñp. Nhµ th¬ ®· dïng nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Ó nãi lªn ­íc nguyÖn cña m×nh: muèn "lµm con chim hãt", muèn "lµm mét cµnh hoa" NiÒm mong muèn ®­îc sèng cã Ých, cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn nh­ con chim mang ®Õn tiÕng hãt, nh­ b«ng hoa to¶ h­¬ng s¾c, mang ®Õn vÎ ®Ñp cho cuéc ®êi. §o¹n th¬ gîi cho ta nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c vÒ ý nghÜa cuéc sèng cña mçi con ng­êi. Cuéc sèng chØ cã ý nghÜa khi con ng­êi biÕt sèng, biÕt ch¨m lo cho cuéc ®êi chung vµ cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng g× tèt ®Ñp cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt n­íc. 4. Bµi th¬ cã nhÞp ®iÖu trong s¸ng, thiÕt tha, gîi c¶m, gÇn gòi víi d©n ca. §Æc ®iÓm Êy cã ®­îc lµ nhê nhµ th¬ ®· sö dông c¸c yÕu tè nh­ thÓ th¬, c¸ch ng¾t nhÞp, c¸ch gieo vÇn, c¸ch sö dông c¸c ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷ rÊt hiÖu qu¶: ThÓ th¬ n¨m ch÷ g¾n liÒn víi c¸c ®iÖu d©n ca, nhÊt lµ d©n ca miÒn Trung, cã ©m h­ëng nhÑ nhµng, tha thiÕt. C¸ch gieo vÇn liÒn gi÷a c¸c khæ th¬ còng gãp phÇn to¹ nªn sù liÒn m¹ch cho c¶m xóc. KÕt hîp nh÷ng h×nh ¶nh tù nhiªn gi¶n dÞ (b«ng hoa tÝm, tiÕng chim hãt, v× sao ) víi c¸c h×nh ¶nh giµu ý nghÜa biÓu tr­ng, kh¸i qu¸t (®Êt n­íc nh­ v× sao ). Tø th¬ xoay quanh h×nh ¶nh mïa xu©n, tõ mïa xu©n cña ®Êt trêi ®Õn mïa xu©n cña quª h­¬ng ®Êt n­íc. C¸ch cÊu tø nh­ vËy khiÕn cho ý th¬ lu«n tËp trung, c¶m xóc trong th¬ kh«ng bÞ dµn tr¶i. Mïa xu©n nho nhá rÊt giµu nh¹c ®iÖu. Sù biÕn ®æi rÊt linh ho¹t gi÷a nhÞp 3/2 vµ nhÞp 2/3 chøng tá kh¶ n¨ng sö dông thÓ th¬ n¨m tiÕng ®iªu luyÖn cña Thanh H¶i. NÕu nãi bµi th¬ giµu chÊt d©n ca th× tr­íc hÕt còng ë chÝnh tiÕt tÊu cña lêi th¬. Nh÷ng c©u th¬ nhÞp 2/3, ®Æc biÖt lµ nh÷ng cÆp c©u nhÞp 2/3 rÊt cã hiÖu qu¶ trong viÖc t¹o ra ©m h­ëng giôc gi·, gîi t¶ c¸i hèi h¶, tha thiÕt, dÊn b­íc cña mét mïa xu©n nho nhá trong hoµ ca mïa xu©n ®Êt n­íc. Giäng ®iÖu cña bµi th¬ thÓ hiÖn nh÷ng biÕn ®æi phï hîp víi néi dung tõng ®o¹n: vui, say s­a ë ®o¹n ®Çu, trÇm l¾ng, thiÕt tha khi béc b¹ch t©m niÖm, s«i næi, tha thiÕt ë ®o¹n kÕt. 5. Nhan ®Ò cña bµi th¬ lµ mét s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña Thanh H¶i. Mïa xu©n nho nhá lµ mét c¸ch nãi h×nh t­îng. Mïa xu©n lµ c¸i trõu t­îng, kh«ng h×nh hµi cô thÓ ®­îc diÔn ®¹t mét c¸ch thùc thÓ g¾n víi tÝnh tõ nho nhá, mét tõ l¸y cã tÝnh gîi h×nh. Bµi th¬ cã nhiÒu h×nh ¶nh ®Æc s¾c ®­îc x©y dùng theo ph­¬ng thøc Èn dô, so s¸nh nh­ng ®éc ®¸o nhÊt lµ h×nh ¶nh: "Mét nèt trÇm xao xuyÕn"". H×nh ¶nh nµy võa thÓ hiÖn ®­îc chñ ®Ò cña bµi th¬, võa gîi biÕt bao liªn t­ëng s©u xa. Cã lÏ, còng b»ng c¸ch cña mét nèt trÇm trong hoµ ca Êy, Thanh H¶i sÏ cßn m·i xao xuyÕn trong lßng ng­êi ®äc. NhiÒu nhµ th¬ ®· viÕt vÒ mïa xu©n víi nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau: mïa xu©n chÝn (Hµn MÆc Tö), mïa xu©n xanh (NguyÔn BÝnh), xu©n ý, xu©n lßng (Tè H÷u) Trong bµi th¬ nµy, 28
29. Đọc thêm văn 9 kì II ý nguyÖn cña t¸c gi¶ lµ muèn lµm mét mïa xu©n nh­ng chØ lµ mét mïa xu©n nho nhá víi kh¸t khao ®­îc ®ãng gãp c«ng søc nhá bÐ cña m×nh lµm ®Ñp thªm mïa xu©n ®Êt n­íc. VIÕNG LĂNG BÁC I. Tác giả : - Viễn Phương tên khai sinh là Phan Thanh Viễn, sinh năm 1928, quê ở tỉnh An Giang. - Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ông hoạt động ở Nam Bộ, là một trong những cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam thời chống Mỹ cứu nước. II. Tác phẩm 1. Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1976, sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc, đất nước thống nhất, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành, tác giả ra thăm miền Bắc, vào lăng viếng Bác Hồ. Bài thơ "Viếng lăng Bác" được sáng tác trong dịp đó, và in trong tập "Như mây mùa xuân” (1978). 2. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật * Nội dung: Bài thơ thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và mọi người đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác. * Nghệ thuật: Bài thơ có giọng điệu trang trọng và tha thiết, nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm, ngôn ngữ bình dị mà cô đúc. 3. Cảm hứng bao trùm và mạch vận động tâm trạng của nhà thơ - Bố cục * Cảm hứng bao trùm: là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ miền Nam ra viếng lăng Bác. Cảm hứng ấy đã chi phối giọng điệu của bài thơ. Đó là giọng thành kính, trang nghiêm phù hợp với không khí thiêng liêng ở lăng, nơi vị lãnh tụ yên nghỉ. Cùng với giọng suy tư, trầm lắng là nỗi đau xót lẫn niềm tự hào. * Mạch cảm xúc: đi theo trình tự của một cuộc vào lăng viếng Bác, từ khi đứng trước lăng đến khi bước vào Lăng và trở ra về. Mở đầu là cảm xúc về cảnh bên ngoài lăng, tập trung ở ấn tượng đậm nét về hàng tre bên lăng gợi hình ảnh quê hương đất nước. Tiếp đó là cảm xúc trước hình ảnh dòng người như bất tận ngày ngày vào lăng viếng Bác. Xúc cảm và suy ngẫm về Bác được gợi lên từ những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng: mặt trời, vầng trăng, trời xanh. Cuối cùng là niềm mong ước thiết tha khi sắp phải trở về quê hương miền Nam, muốn tấm lòng mình vẫn được mãi mãi ở lại bên lăng Bác. Mạch cảm xúc như trên đã tạp nên một bố cục khá đơn giản, tự nhiên và hợp lý của bài thơ. * Bố cục: 4 phần - Khổ 1: cảm xúc của tác giả trước không gian, cảnh vật bên ngoài lăng. - Khổ 2: Cảm xúc trước đoàn người vào lăng viếng Bác. - Khổ 3: Cảm xúc khi vào lăng, nhìn thấy di hài Bác. - Khổ 4: Những tình cảm, cảm xúc trước lúc ra về. B. PHÂN TÍCH BÀI THƠ I. Cảm nhận về bài thơ a. Mở bài: - “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một trong những bài thơ hay viết về Bác sau ngày Bác Hồ “đi xa”. - Bài thơ được viết trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng Bác được hoàn thành sau khi miền Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất, đồng bào miền Nam có thể thực hiện mong ước được viếng lăng Bác. 29
30. Đọc thêm văn 9 kì II - Bài thơ diễn tả niềm kính yêu, sự xót thương và lòng biết ơn vô hạn của nhà thơ đối với lãnh tụ bằng một ngôn ngữ tinh tế, giàu cảm xúc sâu lắng. b. Thân bài: 1. Cảm xúc trước lăng Bác: * Tình cảm chân thành và giản dị của đồng bào miền Nam muốn nhắn gửi, nhờ Viễn Phương nói họ cùng bác. - Câu thơ “Con ở miền Nam ra thăm long Bác” chỉ gỏn gọn như một lời thông báo nhưng lại gợi ra tâm trạng xúc động của một người từ chiến trường miền Nam sau bao nhiêu năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác. - Cách dùng đại từ xưng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thương, diễn tả tâm trạng của người con ra thăm cha sau bao nhiêu năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác. - Cách nói giảm, nói tránh: từ “thăm” thay cho từ “viếng”, giảm nhẹ nỗi đau thương mất mát - Bác Hồ còn sống mãi trong tâm tưởng của mọi người. - Hình ảnh hàng tre vừa mang tính chất tượng trưng, giàu ý nghĩa liên tưởng sâu sắc: Hàng tre là hình ảnh hết sức thân thuộc của làng quê, đất nước Việt Nam, đã thành một biểu tượng của dân tộc. Cây tre mang biểu tượng của tâm hồn thanh cao, sức sống bền bỉ, kiên cường của dân tộc “xanh xanh Việt Nam Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”. - “Ôi!” là từ cảm thán, biểu thị niềm xúc động tự hào trước hình ảnh hàng tre. * Sự tôn kính của tác giả khi đứng trước lăng người: - Khổ thơ thứ hai được tạo nên từ cặp câu với những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi là hình ảnh thực: một mặt trời thiên nhiên rực rỡ vĩnh hằng ngày ngày đi qua trên lăng. Câu dưới là hình ảnh ẩn dụ - hình ảnh Bác Hồ. Màu sắc “rất đỏ” làm cho câu thơ có hình ảnh đẹp gây ấn tượng sâu xa hơn, nói lên tư tưởng cách mạng, lòng yêu nước nồng nàn của Bác. - > Thông qua hình ảnh ẩn dụ trên, tác giả vừa nói lên sự vĩ đại của Bác Hồ (như mặt trời), vừa thể hiện được sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác. - Hình ảnh “dòng người đi trong thương nhớ” là hình ảnh thực: ngày ngày dòng người đi trong nỗi xúc động, bồi hồi, trong lòng tiếc thương kính cẩn, trong lòng nặng trĩu nỗi nhớ thương. Nhịp thơ chậm, giọng thơ trầm như bước chân dòng người vào lăng viếng Bác. - Dòng người vào lăng viếng Bác kết thành những tràng hoa không chỉ là hình ảnh tả thực so sánh những dòng người xếp thành hàng dài vào lăng Bác trong như những tràng hoa vô tận, mà còn là một ẩn dụ đẹp, sáng tạo của nhà thơ: cuộc đời của họ đã nở hoa dưới ánh sáng của Bác. Những bông hoa tươi thắm đó đang đến dâng lên Người những gì tốt đẹp nhất. - Dâng “bảy mươi chín mùa xuân”: hình ảnh hoán dụ mang ý nghĩa tượng trưng: con người bảy mươi chín mùa xuân ấy đã sống một cuộc đời đẹp như những mùa xuân và đã làm lên những mùa xuân cho đất nước, cho con người. 2. Cảm xúc trong lăng Niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào khi tác giả nhìn thấy Bác: “Bác nằm trong lăng giấc ngủ bình yên Giữa một vầng trăng sáng trong dịu hiền” - Bác ngủ thanh thản giữa vầng trăng sáng dịu hiền. - Ánh sáng dịu nhẹ trong lăng gợi sự liên tưởng thật là thú vị: “ánh trăng”. - Những vần thơ của Bác tràn đầy ánh trăng, trăng với Bác đã từng vào thơ Bác trong nhà lao, trên chiến trận, giờ đây cũng đến để dỗ giấc ngủ ngàn thu cho Người. 30
31. Đọc thêm văn 9 kì II - Với hình ảnh vầng trăng, nhà thơ còn uốn tạo ra một hệ thống hình ảnh vũ trụ để ví với Bác. Hình ảnh “vầng trăng” dịu hiền lại gọi cho ta nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, trong sáng của Bác. Người có lúc như mặt trời ấm áp, có lúc dịu hiền như ánh trăng rằm. Đó cũng là sự biểu hiện rực rỡ, vĩ đại, cao siêu của con người và sự nghiệp của Bác. - Tâm trạng xúc động của nhà thơ được biểu hiện bằng một hình ảnh ẩn dụ sâu xa: “Vẫn biết trời xanh là mãi mãi”. Bác đã hoá thân vào thiên nhiên đất trời của dân tộc, sống mãi trong sự nghiệp và tâm trí của nhân dân như bầu trời xanh vĩnh viễn trên cao. (Tố Hữu đã từng viết: “Bác sống như trời đất của ta”). - Dù vẫn tin như thế nhưng không thể không đau xót vì sự ra đi của Người. Nỗi đau xót đã được nhà thơ biểu hiện rất cụ thể, trực tiếp: “Mà sao nghe nhói ở trong tim!”. Nỗi đau quặn thắt, tê tái trong đáy sâu tâm hồn như hàng nghìn mũi kim đâm vào trái tim thổn thức khi đứng trước thi thể của Người. Đó là sự rung cảm chân thành của nhà thơ. 3. Cảm xúc khi rời lăng: Khổ thơ thứ tư diễn tả tâm trạng lưu luyến của nhà thơ muốn được ở mãi bên lăng Bác. - Câu thơ “Mai về miền Nam dâng trào nước mắt” như một lời giã biệt. + Lời nói giản dị diễn tả tình cảm sâu lắng. + Từ "trào" diễn tả cảm xúc thật mãnh liệt, luyến tiếc, bịn rịn không muốn xa nơi Bác nghỉ. + Đó là tâm trạng của muôn triệu con tim bé nhỏ cùng chung nỗi đau không khác gì tác giả. Được gần bác dù chỉ trong giây phút nhưng không bao giờ ta muốn xa Bác bởi người ấm áp quá, rộng lớn quá. + Ước nguyện thành kính của Viễn Phương cùng là mong ước chung của những người đã hoặc chưa một lần nào gặp Bác. + Muốn làm con chim hót - > âm thanh của thiên nhiên, đẹp đẽ, trong lành. + Muốn là đoá hoa - > toả hương thơm thanh cao nơi Bác yên nghỉ. + Muốn làm cây trẻ trung hiếu giữ mãi giấc ngủ bình yên cho Ngưoiừ. - Điệp từ “Muốn làm” biểu cảm trực tiếp và gián tiếp - > tâm trạng lưu luyến, ước muốn, sự tự nguyên chân thành của tác giả. - Hình ảnh cây tre xuất hiện khép lại bài thơ một cách khéo léo. C. Kết luận: “Viếng lăng Bác” là một bài thơ đẹp về hình ảnh thơ, hay về cảm xúc gây xúc động sâu xa trong lòng người đọc. - Bằng cách sử dụng điêu luyện những biện pháp tu từ một cách sáng tạo, tác giả đã thể hiện tình cảm ngọt ngào, đằm thắm lại rất giản dị, chân thành đối với Bác. - Xin nguyện như Viễn Phương, sống một cuộc đời đẹp đẽ để trở thành những bông hoa dâng lên Bác. II. Nghệ thuật của bài thơ - Giọng thơ phù hợp với tình cảm, cảm xúc, giọng điệu vừa nghiêm trang, vừa sâu lắng, vừa đau xót thiết tha, xen lẫn niềm tự hào thể hiện đúng tâm trạng xúc động khi vào lăng viếng Bác. - Giọng điệu ấy tạp nên bởi nhiều yếu tố: Thể thơ, nhịp thơ, từ ngữ, hình ảnh. + Thể thơ 8 chữ, gieo vần linh hoạt, nhịp chậm, thể hiện sự nghiêm trang, thành kính. + Khổ cuối nhịp nhanh hơn nhờ các điệp ngữ thể hiện mong muốn thiết tha của nhà thơ. + Hình ảnh sáng tạo, vừa thực, vừa ảo, mang ý nghĩa ẩn dụ biểu tượng. + Bài thơ giàu chất suy tưởng và chất trữ tình đằm thắm, diễn tả niềm xúc động, thành kính. Cảm xúc của bài thơ được cộng hưởng với tình cảm thiêng liêng Bác dành cho nhân dân miền Nam và tình cảm của dân tộc đối với Người. Nhà thơ đã nói hộ những tình cảm của chúng ta, của dân tộc gửi tới vị cha già kính yêu. Đó không phải là nỗi đau xót mềm yếu, trái lại cho ta thêm nghị lực đi tiếp con đường của Bác. Xin nguyện cùng Người vươn tới mãi 31
32. Đọc thêm văn 9 kì II Vững như muôn ngọn dải Trường Sơn Gợi ý phân tích bài thơ: 1. Cảm xúc trước lăng Bác. * Tình cảm chân thành và giản dị của đồng bào miền Nam muốn nhắn gửi, nhờ Viễn Phương nói hộ cùng Bác. - Câu thơ mở đầu bài thơ: “con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” chỉ gỏn gọn như một lời thông báo nhưng lại gợi ra tâm trạng xúc động của một người từ chiến trường miền Nam sau bao năm mong mỏi bây giờ mới được ra viếng Bác. + Cách dùng đại từ xưng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thương, diễn tả tâm trạng của người con ra thăm cha sau bao nhiêu năm xa cách. + Cách nói giảm, nói tránh : từ “thăm” thay cho từ “viếng” -> giảm nhẹ nỗi đau thương mất mát -> Bác Hồ còn sống mãi trong tâm tưởng của mọi người. - HÌnh ảnh đầu tiên mà tác giả thấy được và là ấn tượng đậm nét về cảnh quan bên lăng Bác là “hàng tre”. Hàng tre vừa mang tính chất tả thực lại vừa tượng trưng, giàu ý nghĩa liên tưởng sâu sắc: Hàng tre “bát ngát trong sương” là hình ảnh thực, hết sức thân thuộc của làng quê đất nước Việt Nam – bên lăng Bác. Hàng tre “xanh xanh Việt Nam. Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng” là ẩn dụ, là biểu tượng của dân tộc VN với vẻ đẹp thanh cao và sức sống bền bỉ, kiên cường. => Hình ảnh ẩn dụ này đã gợi liên tưởng đến hình ảnh cả dân tộc bên Bác đoàn kết, kiên cường thực hiện lí tưởng của Bác, của dân tộc. + “Ôi!” là từ cảm, biểu thị niềm xúc động tự hào trước hình ảnh hàng tre. * Sự tôn kính của tác giả khi đứng trước lăng Người. Khổ thơ thứ hai được tạo nên từ cặp câu với những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng. Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. - Hình ảnh “mặt trời trên lăng” trong câu thơ trên là hình ảnh thực: một mặt trời thiên nhiên rực rỡ vĩnh hằng ngày ngày đi qua trên lăng. Hình ảnh “mặt trời trong lăng” ở câu thơ dưới là hình ảnh ẩn dụ - hình ảnh Bác Hồ. Màu sắc “rất đỏ” làm cho câu thơ có hình ảnh đẹp, gây ấn tượng sâu xa hơn, nói lên tư tưởng cách mạng, lòng yêu nước nồng nàn của Bác. Dùng hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” để viết về Bác, Viễn Phương đã ca ngợi sự vĩ đại của Bác, công lao của Bác đối với non sông đất nước, đồng thời thể hiện được sự tôn kính, lòng biết ơn của nhân dân với Bác, niềm tin Bác sống mãi với non sông đất nước ta. - Hình ảnh “dòng người đi trong thương nhớ” là hình ảnh thực: ngày ngày dòng người đi trong nỗi xúc động, bồi hồi, trong lòng tiếc thương kính cẩn, trong lòng nặng trĩu nỗi nhớ thương. Nhịp thơ chậm, giọng thơ trầm như bước chân dòng người vào lăng viếng Bác. Dòng người vào lăng viếng Bác kết thành những tràng hoa không chỉ là hình ảnh tả thực so sánh những dòng người xếp thành hàng dài vào lăng Bác trông như những tràng hoa vô tận, mà còn là một ẩn dụ đẹp, sáng tạo của nhà thơ: cuộc đời của họ đã nở hoa dưới ánh sáng của Bác. Những bông hoa tươi thắm đó đang đến dâng Người những gì tốt đẹp nhất. Dâng “bẩy mươi chín mùa xuân”: hình ảnh hoán dụ mang ý nghĩa tượng trưng: con người bảy mươi chín mùa xuân ấy đã sống một cuộc đời đẹp như những mùa xuân và đã làm ra những mùa xuân cho đất nước, cho con người. 2. Cảm xúc trong lăng. Niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào, khổ thứ ba đã diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của tác giả khi vào trong lăng viếng Bác. - Khung cảnh và không khí thanh tĩnh như ngưng kết cả thời gian và không gian ở bên trong lăng Bác đã được nhà thơ gợi tả rất đạt bằng hai câu thơ giản dị: “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên. Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”. 32